"Eros'a"

Ernst-Stückelberg, 1897 "Sappho"

(Eros'a)

acı bağışlayan
masal dokuyan

Sappho Üzerine

Yaşamöyküsü

İS 2. yüzyılın sonu ya da 3. yüzyılın başında yazılmış bir papirüsten:

Lesboslu Sappho Mytilene kentinde doğdu. Babası Skamandros ya da Skamandronymos’du. Üç erkek kardeşi vardı; Ergyins, Larikhos ve Kharaksos. En büyükleri Mısır’a gitti. Sappho, daha çok, Larikhos’a düşkündü. Kleis adında bir kızı vardı. Kimileri onun davranışlarında kurallara uymamakla ve sevici olduğu iddiasıyla suçladı. Kimilerine göre rezil, çirkin bir kadının tekiydi; yüzü esmer, kendisi minyondu.

*

Suda Sözlüğü, “Sappho”, I. Anma 

Annesi Eresuslu Kleis’di. Alkaios’un, Stesikhoros ve Pittakos’un yaşadığı 42. Olimpiyat’ta (ÎÖ 612-608) ünlendi... Korkylas adında çok zengin biriyle evlendi. Bu adam Andros’la ticaret yapıyordu... Sapho’nun üç yoldaşı ve arkadaşı vardı: Atthis, Telesippa ve Megara. Onlarla saf olmayan bir ilişki kurduğu gerekçesiyle adı kötüye çıktı. Öğrencileri Miletoslu Anagora, Kolophonlu Gogyla ve Salamisli Eurika'ydı. Lirik şiirlerden oluşan dokuz kitap yazdı ve plektrum’u (lir çalmada kullanılan araç) buldu.

Eusebios, Kronik

Olimpiyat 45. I’de (600-599) şairler Sappho ile Alkaios ün salmışlardı.

Strabon, Coğrafya

Sappho, Alkaios ve Pittakos döneminde ünlendi; harika bir yaratıktı bu: Bütün yazılı tarihte, şair olarak onun yanına varacak bir başka kadın tanımıyorum.

Athenseus, Bilginler Akşam Yemeğinde 

O kadar cümbüşe katıldığını bildiğimiz Lesboslu Alkaios, Sappho için duyduğu arzulu aşkı liriyle dile getirirdi.

Polluks, Dağarcıklar

Mytineleliler Sappho’nun yüzünü sikkelerine darp ettiler.

Perphrios, Horaatius Üzerine, Risaleler Genellikle erkeklerin yer almadığı şiirleriyle ün saldığından ya da bir tribad olarak iftiraya uğraması yüzünden, “Erkeksi Sappho.”

Bu cümle üzerine Dionysios Latinos:

Erkek: Yumuşak değil (yani eşcinsel değil): Ne çapkın bir hazcı; ne de iffetsiz.

*

Tyreli Maksimos, Söylevler

Kim Lesboslu kadının aşkını Sokratik bir aşk sanatından ayrı tutabilir? Bana öyle geliyor ki onlar aşkı kendi tarzlarıyla yaşadılar. Sappho kadınların aşkıyla, Sokrates erkeklerin. Çünkü ikisi de çok sevdiklerini ve bütün güzel şeylerden büyülendiklerini söyledi. Alkibiades, Kharmides ve Phaedrus Sokrates için neyse, Gyrinna, Atthis ve Anaktoria Sappho için aynı şeydi.

“Öteki Sappho”

Suda Sözlüğü, “Sappho”, II. Anma

Mytilene’den bir Lesboslu lir çalgıcısı. Bu Sappho Lekates uçurumundan kendini attı ve Mytileneli Phaon’un aşkı uğruna denizde boğuldu. Kimileri lirik şiirleri olduğunu da söyler.

*

Mor Kaküllü, Tatlı Gülüşlü Sappho

Antik çağın "muhtar"larından Amasyalı coğrafyacı Strabon, ünlü Geographika'sında Midilli adasının yetiştirdiği ünlüleri saymaya girişiğinde, önce Pittakos ve Alkaios'un adlarını anar, sonra da ekler: "Aynı dönemde Sappho da yaşamıştı; olağanüstü bir yaratıktı, çünkü bildiğimiz kadarıyla hiçbir zaman -ne kadar gerilere gidersek gidelim- şiir alanında onunla azıcık da olsa aşık atabilecek başka hiçbir kadın ozan çıkmaz karşımıza".

Ne tuhaftır ki bu yargının bugün bile, bir anlamda, geçerliliğini koruduğunu söyleyebiliriz. O çağlardan (İ.Ö.6. yüzyıldan) günümüze yazın sahnesine sayısız kadın ozan çıkmıştır, ama Sappho'nun yeri başkadır; Sappho'nun imgesi başkadır; ilktir, benzersizdir, yumuşacıktır, yakıcıdır. Belki yalnızca kadın yüreklerinde yanabilecek türden bir aşk ateşinin en katıksız, en içten, en çarpıcı ve büyük olasılıkla ilk dışavurumudur Sappho'nun dizeleri yazın tarihinde. Bugün elimizde, bu şiirin yanlızca kırık dökük parçaları var;ama Sappho, kısacık dize parçalarında bile görkemlidir, anıtsaldır,heyecan vericidir...

Bu ölümsüz Lesbos yurttaşı, yalnızca Anna de Noailles, Ahmatova ya da Sylvia Plath gibi kadın şairlerin değil, tüm lirik şairlerin piridir, atasıdır belki (anasıdır mı demeliyim?). Bugün bile bir aşk şiiri yazmak üzere eline kalemi alacak her (aşık) ozan, önce Sappho'nun adasına ayak basacaktır ister istemez. Öte yandan antik çağ ozanlarının çoğu, en ünlüleri bile bize kimi zaman biraz eskimiş, biraz "modası geçmiş" gelebiliyor bugün. Oysa Sappho, her zaman tazedir, her zaman yenidir. Her okuduğumuzda şaşırtır, heyecanlandırır bizi. Kimbilir, belki aşkın şaşırtıcılığı, küllerinden doğan Anka kuşu benzeri yepyeni gelir bize sevi. Tıpkı, okuduğumuzda, Sappho'nun dizeleri gibi.

Az önce bu şiirlerin, günümüze parça parça, kırık dökük ulaştığını söyledik. Sappho'nun şiirinin eşsiz büyüsünü oluşturan şeylerin en önemlisi de budur bana sorarsanız. Kırık yontu parçalarına benzeyen, çoğu kez önü arkası kopuk bu dizeler, garip bir güçle kamçılar imgelemimizi; bu kırık döküklükten, bu yaygın ve yinelenen "eksilti"den, yepyeni, şaşırtıcı bir "poetika", yaşayıp bugünü görseydi Sappho'yu bile hayrete düşürecek bir şiirsel tat doğar. Bunu Sappho'nun bütünü ele geçmiş bir iki şiirini okuduğumuzda daha iyi anlıyoruz. Bu biraz akademik şiirlerde kırık şiirlerin benzersiz tadını ara ki bulasın! Oysa ötekiler: Başı sonu olmayan o iki üç dize, o havada donup kalmış imgeler,  o kopuk kopuk ama yakıcı sevda sözleri... Besbelli Sappho'dan yana ve ustaca çalışmış Zaman.

Kimi zaman düşünürüm, nasıl bir kadındı, kime benzerdi diye. Çağdaşı Alkalos'ın kaleminden çıktığı savlanan çapkınca bir dörtlükte küçük bir ipucu saklı; "Mor kaküllü, tatlı gülüşlü Sappho" diye sesleniyor Alkaios Sappho'ya. İnsanı düşlere çeken bir betimleme bu. Mor kaküllü, tatlı gülüşlü bir genç kadın, Midilli'de, yönettiği kızlar okulunda, sütunlu bir avluda ya da zeytinler altında, çevresini saran, çiçeğe benzer genç kızlarla birlikte. Eskil imgeler çıkıp geliyor yavaş yavaş belleğimin kıvrımları arasından: Ege'nin, Akdeniz'in eski kentlerinin örenlerinde sık sık rastlanan küçük, pismiş topraktan yapılma aşk tanrıçası yontucuklarını anımsıyorum, Nedense görkemli mermer Venüs'ler, sözgelimi Milo ya da Knidos Aphrodltesi değil Sappho adının çağrıştırdığı; daha çok o küçük, toprak Aphrodite'ler, boyu yirmi yirmi beş santimi aşmayan, kimisi çıplaklığını eliyle örtmüş, kimisi harmaniyeler içinde, alçakgönüllü, ama her şeyleriyle yakıcı, ateşten çıkma aşk tanrıçaları. Düşündükçe ozanın İmgesi, yavaş yavaş tanrıçanın imgesine bırakıyor yerini; ve şiir, sevinin tanrısallaşmış biçimine.

Yoksa İkisi aynı şey mi?

*

Samih Rifat
(1945 - 2007)

Aphrodite'ye Yakarış

Ey tahtı ışıl ışıl ölümsüz Aphrodite

Ulu Zeus’un düzenci kızı

yalvarırım yüreğimi acılarla

dağlama!

Yardımıma gel gene, hani eskiden

sesimi duyunca nasıl, çıkıp

babanın sarayından kanat çırpan

kuşların

çektiği yaldızlı arabana biner;

yeryüzüne inerdin bulutsuz

mavilikten;

ölümsüz dudağında o aydınlık gülüşle

sorardın,

“Gene nen var?” derdin, “nedir gene

deli gönlünü çelen? Tılsımımla kimi

baştan çıkarıp yollamam gerekiyor

koynuna?

Söyle, Sappho, kim seni üzen?

Kaçıyorsa kaçsın, bırak,

yakında o senin ardına

düşecek,

bugün almıyorsa verdiklerini,

yarın o sana armağanlar verecek,

seni sevmiyorsa, istemese de er geç

sevecek.”

Geleceğin varsa, şimdi gel,

kurtar beni

kuşkudan, ne diliyorsa gönlüm

yerine getir, sen de katıl benimle

savaşa.

SAPPHO

(Türkçesi: Cevat Çapan)

"hala kızlığımı mı arıyorum acaba"

Alphonse Osbert (1857 -1939) "Sappho"

Gelin Türküsü II

BİRİNCİ SES

Kızlığım

ah kızlığım!

Nereye gideceksin

seni yitirdiğimde?

İKİNCİ SES

Bir daha

dönülmeyen

bir yere gideceğim

Tatlı Gelin!

Bir daha sana hiç

dönmeyeceğim!

(çeviri:cevat çapan)

123

baba vereceğiz dedi kızı

122

kız kalacağım her zaman

114

hala kızlığımı mı arıyorum acaba

GENÇ KIZ

kızlığım, bırakıp da beni, nereye kızlığım?

KIZLIK

dönmeyeceğim sana artık hiç dönmeyeceğim.

(çeviri: azra erhat-cengiz bektaş)

"gece"

....gece.....

ama genç kızlar ....

geceliyoruz.... sevgini

ve mor menekşe kucaklı gelini

türküleyerek

ama uyan......

git dostlarına....

nice.....

uykulansak....

Gece demeden, gündüz demeden

Özlüyorum, yanıyorum

(akşam yıldızı)

en güzeli tüm yıldızlar içinde

iki kat olsun bu gecenin uzunluğu

yıldızlar güzel ayın çevresinde

gizliyorlar ışıklı yüzlerini

dolunay olup da ışıldarken ay

tüm yeryüzünde

dopdolu gözüktüğü zaman ay

sunağın çevresindeydi kızlar

Tan dağıtır, sen bir araya getirirsin akşam yıldızı,

kuzuları, keçileri, her şeyi, ayırırsın ama anayla kızı

Bu gece

Ay battı, sonra yıldızlar

gece yarılandı

zaman geçiyor

Bense yapayalnızım yatağımda

Resimler: Alphonse Osbert (1857 -1939) "Sappho"

"Bırakın Girit'i gelin"

İÖ. Yaklaşık 3. Yüzyıldan kalma bir çömlek parçasından





Neresi biliyorsunuz: öyleyse

Bırakın Girit'i gelin

elma ağaçlarının çevrelediği

kutsal tapı yerine

Günlük dumanları tütüyor sunaktan

serin bir dere mırıldanıyor

dalları arasından ağaçların

Gül fidanları gölgeliyor toprağı

derin bir uyku yağıyor

titreyen yapraklardan;

atların otladığı çayırda

çiçeklerini açıyor ilk yaz,

anason kokusu yayılıyor havaya.

Gel, Kıbrıslı Ece!

aşkınla karıştırdığın nektarı



daldır altın kupalarımıza

Resimler: Alphonse Osbert (1857 -1939) "Sappho"

"Bir satır olsun almadım ondan"

Alphonso Osbert (1857 - 1939) "Sappho"

yaklaşık 6. yüzyıl parşömeni

Bir satır olsun almadım ondan

Doğrusu ölsem daha iyi.

Durmadan ağladı giderken;

“Sappho”, dedi,

“Bu ayrılığa dayanmak gerek.

Gözüm arkada gidiyorum.”

“Git,” dedim, ” mutlu ol,

ama unutma,

kimi aşkın zincirine vurduğunu geride

“beni unutsan bile,

Aphrodite’ye sunduğumuz armağanları,

paylaştığımız onca güzelliği düşün

“saçlarını süslediğin

bütün o menekşeleri, konca gülleri,

gencecik boynuna taktığın yüzlerce  çiğdemi

” tatlı kokular sürerdin saçlarına,

yumuşak döşeklere uzanmış kızlar

gönül avuturlardı sevdikleriyle

“ne bir türkü söylenirdi

biz katılmadan,

ne bizsiz, çiçek açardı ilkyaz…”

-nedir gene deli gönlünü çelen-

Çeviri: Cevat Çapan

"bugün dönüyoruz artık, en sevdiğimiz Midilli kentine"

Alphonse Osbert (1857 -1939) "Sappho"

Sen değil miydin, Atthis,

'Sappho, ortaya çıkıp da

kendini göstermezsen,

seni artık sevmeyeceğim !' diyen?

'Ne olur kalk, göster çevikliğini

geceliğini çıkarıp

kaynağa eğilen bir zambak gibi

yıkan sularda.

Mor gömleğinle sarı eteğini

getirsin Kleis sandıktan;

bir yeldirme atalım omuzlarına,

saclarına tac örelim çiçeklerden

çık, salın bizi çıldırtan

güzelliğinle...

Praksinoa, yavrum, sen de

kestane kızart kahvaltı için.

Tanrılardan biri gene iyi

davranıyor bize;

bugün dönüyoruz artık

en sevdiğimiz Midilli kentine

en güzel kadını Sappho'yla

yanına kızlarını almış

bir ana gibi yürüyecek bizimle

sürgünden dönerken yurdumuza...'

Ama her şeyi unutuyorsun sen

Bana iyi davran, Gongyla,

Ak giysilerini giyin

yanıma koş hemen

senin güzelliğin besliyor

isteğimi.

Her görüşümde üstündekileri

başım dönüyor,

sevinçle doluyor içim,

Eskiden darıldıysam da Aphrodite'ye

simdi yalvarıyorum

öc almaya kalkmasın,

seni tez elden yollasın diye

(Türkçe: Cevat Çapan)

Lesbos

Latin oyunları, Grek hazlarının yurdu,

Lesbos, gönüller açan, gevşeten öpüşlerin 

Ne eşsiz gecelere, günlere süs olurdu,

Güneşler gibi sıcak, karpuzlar gibi serin;

Latin oyunları, Grek hazlarının yurdu,

Lesbos, sende farksızdır öpüşler çağlayandan, 

Pervasız atılırlar dipsiz uçurumlara,

Bir yandan gürleyerek, çağlayarak bir yandan. 

Fırtınalı, örtülü, derin, arta kabara;

Lesbos, sende farksızdır öpüşler çağlayandan!

Lesbos, genç Frine'ler vurulan birbirine, 

Hiçbir göğüs geçirme yankısız kalmayan yer, 

Pafos gibi yıldızlar sana hayrandır yine,

Sende Venüs Safo’yu haklıdır da günüler!

Lesbos, genç Frineler vurulan birbirine,

Lesbos, yürek gevşeten, sıcak geceler yeri. 

Çukur gözlü kızlara kısır bir haz tattıran. 

Sevdalı tenlerinin sunduğu meyveleri 

Hep kendi aynacında sevdiren, okşattıran 

Lesbos, yürek gevşeten, sıcak geceler yeri.

Varsın koca Eflatun çatsın kaşını, bırak; 

Bağışlatır suçunu tükenmez incelikler.

Ardı arkası gelmez öpüşler, soylu toprak. 

Adaların başına taç olan güzelim yer.

Varsın koca Eflatun çatsın kaşını, bırak.

Bu bitmez işkenceden bağışlar herkes seni,

Nice taşkın yüreğe yapılan işkenceden, 

Başka gökler altında sezdiğimiz o yeni,

Aydın gülümsemeyi bizden uzağa çeken,

Bu bitmez işkenceden bağışlar herkes seni!

Yargılayamaz seni tanrılar hiçbir zaman, 

Suçlayamaz ağaran alnından akan teri, 

Derelerinden taşıp denizlere boşanan

Gözyaşını tartmadan altın terazileri ! 

Yargılayamaz seni tanrılar hiçbir zaman !

Ne ister o haksızlık, hak yasaları bizden ? 

Adaların yüzünü ağartan yüce kızlar,

Herhangi bir din gibi güç taşar dininizden, 

Cennet’i, Cehennem’i hor gören aşk onda var ! 

Ne ister o haksızlık, hak yasaları bizden ?

"aldım elime lirimi"

Laurence Koe - "Sappho"

Aldım elime lirimi

Gel, dedim, benim

kutsal deniz kabuğum

konuşan bir çalgı ol

Sappho'dan Parçalar

1

Söyleyin herkese

En güzel türküleri

çağıracağım bugün

dostlarım için

3

Durup yatağımın başında

Yaldızlı çarıklarıyla

birden

uyandırdı beni tan

5

Dedim ki

Ak bir keçinin

semiz but kemiğini

yakacağım

sunağında o güzelin

"sevdiceğim Kleis"

Gustave Klımt -  1890 "Sappho"

Güzel bir kızım var; 

sevdiceğim Kleis

altın çiçeklere 

benzeyenim benim

değişmem onu tüm 

Lidya'ya güzel 

Lesbos'a bile

Sappho'dan parçalar

19 

Yumuşak ellerinle, Dika

filizler koparıp

süsle o güzelim saçlarını

Kim çiçekler takınırsa

Ona yaklaşır

mutlu Üç Güzel:

unutma, süssüz bir başa

bakmaz kimseler

46

Sağ ol,

Geldin, gelmekle

ne iyi ettin;

yollardaydı gözlerim.

yakıp tüketen

ateşler saldın içime -

Çok yaşa!

Yokluğunda

bitmek tükenmek bilmeyen

saatlerce yaşa!

47

Öyle mutluyum ki

İnan,

durmadan yakardım o gece

gecemiz bir kat daha

uzasın diye.

"sarsıyordu yüreğimi eros"

sarsıyordu yüreğimi
Eros, dağda meşelere abanan yel gibi

"Tanrısal lir, ses ver konuş haydi"

Jules-Elie Delaunay, "Sappho kissing her lyre"

Tanrısal lir, ses ver konuş haydi



dizlerimi çözen acı tatlı varlık
baş edilmez eros, sarsalar beni



bölünmüşüm ikiye
bilmiyorum yolumu



hem özlem hem istek içimi yakan

".......sarp kıyılarda ......... ...............gecelemek ..........."

................

..................

.....sevginin artık

....

Ne zaman görsem seni karşımda

.......Hermione'yle değil

altın saçlı Helena'yla bir tutmak gelir içimden

bir tutulabilirse ölümlüler

ölümsüzlerle, o güzelliğini

görünce senin, bil ki uçup gider

bütün dertlerim

.......sarp kıyılarda

.........

...............gecelemek

...........

"yakındığım yok"

1840 theodore chasseriau 

Yakındığım yok

Bir düş değildi
Esin perilerinin
bana bağışladıkları zenginlik
ben ölsem de,
adım hiç unutulmayacak

"Ölünce senden bir anı kalmayacak"

Alexandre İsailoff "Sappho"

Ölünce senden bir anı 

kalmayacak kimselere

pay alamadın çünkü 

güllerinden Pieria'nın,

dolanacaksın oradan 

oraya Hades'in evinde

uçarak görünmez ölüler 

içre silik mi silik

"Sordum kendime, Sappho, dedim..."

Edmund Friedrich Kanoldt - Sappho 

Sordum kendime

Sappho, dedim,

elinden ne vermek gelir

her şeyi olan

Aphrodite gibi birine

"Şu kadarını biliyoruz"

Antonio Munoz

Şu kadarını biliyoruz.

Ölüm kötü bir şey;
bak, işte tanrılardan belli;
iyi bir şey olsaydı ölüm,
önce tanrılar ölmez miydi?

"acım"

Antoine-Jean Gros (1771-1835) Sappho-at-Leucate

 (acım)

   damla damla akan...

Sappho'dan Parçalar

161

dostça dur karşımda

gözlerimin önüne ser güzelliğini

151

Giritli kızlar oynarlardı bir çağda

böyle uyumlu ince ayaklarıyla

usul basarak çiçekli çimenlere

148

çiçek taçlarıyla toprak

bürünmüş renklere

126

Çiçek derleyen körpe, tatlı kız çocuğu

113

dağlarda, çobanların ayakları altında

çiğnedikleri sümbül gibi şimdi erguvan

düştü yere.....

112

Kızaran elma, en yüksel dalda, yüksek mi yüksek

koparanların gözlerinden mi kaçmış toplarken

değil, besbelli başaramamışlar koparmayı

104

Gelmiyor elimden mekik dokumak anacığım

yeniğim bir oğlanın özlemine Afrodit yüzünden

100

Çok daha tatlı sesi lir sesinden

70

çiçek örüyorlardı genç kızlar

54

ben de yumuşacık döşeklere uzatırım seni

43

bil ki anımsayacaklardır bizi sonra da

Çeviri: Azra Erhat - Cengiz Bektaş

"Göneniyordum seninle"

Göneniyordum seninle,

Bir tek kız olsun yoktur

seninle boy ölçüşecek-

Gelecekte doğacak

kızlar içinde bile.

53

Dayanılmaz

tatlı sert ağusuyla

dizbağlarımı çözen aşk

bir sürüngen gibi

yere seriyor beni.

1864 Sappho and Erinna Garden at Mytilene - Simeon Solomon

57

Bak, diyeceksin,

Döndüm işte

bir zamanlar

bırakıp gittiğim

o yumuşak kollara

58

De bana,

Yeryüzünde

sevdiğin biri var mı

beni sevdiğin kadar?

Sappho'dan parçalar

41

Sen nasıl seviyordum bir zamanlar Attis

36

........yalvarırırım sana

süt beyaz giysinle görün Gongyla.

Öylesine uçuşuyorlar ki tutkular

çevrende şimdi.

Çünkü güzelim, giysilerin bile

şaşkına çevirir de görenleri

Kypris bile yakınır bundan diye

sevinirim ben

16

ak keçi yakarım sana sunakta

15

........başkası mı var

benden de daha çok sevdiğin yoksa

13

(örterdi)

rengarenk Lidya işi bir etek

ayaklarını

11

Kaygılar ve yeller alıp götürsün beni yereni

7

Sevindireceğim dostları şimdi

en güzel türkülerimi sunarak

(Azra Erhat - Cengiz Bektaş)