Yakından Bakmak: Katırtırnağı

Pencereden gelen hafif esintiyle içim Katırtırnağı çiçeğinin hoş kokusu ile doluyor - ki Leopardi'nin bu hoş kokulu çiçek için yazdığı uzunca şiirinde konusu geçmese çekmeyecektim böyle içime, bilmeyecektim bu kokuyu, yüzyılların tıpasını kaldırmış gibiyim şimdi.

Giacomo Leopardi (1798 - 1837) kısa yaşamında Recanati'deki baba evinde uzun yıllar geçirmiş; umut, düş ve istekler içinde harcadığı pişmanlıkla geçen uzun yıllar. Hem Yalnız Serçe şiirinde hem de Anılar'da, Recanati'de kendini "bu kupkuru yaşamda açan tek çiçek" gibi görür. Hastalıklı bedeni ve utançla taşıdığı kamburu onun sisifos'un taşıdır. Bu kambur hep düşündürmüştür beni. Çirkin bir kadın olduğu rivayet edilen Sappho için de şu mısraları yazar:

"Ne ki, dış görünüşe, güzellere

sonsuz bir iktidar verdi Babamız

insanlar arasında; ister yiğit olsun,

ister usta, liriyle, türküsüyle;

parıldamıyor erdem çirkin bedende."

Kara, kapkara şiirleri acının, melankolinin en canlı örneklerini taşır. Hem şiir ve düz yazılarından parçaları hem de Eugenia Borgna'nın umut, intihar, can sıkıntısı, melankoli, bekleyiş gibi kavramlar üzerinden yola çıkarak irdelediği Leopardi yazılarını iki yaz önce blogda paylaşmıştım.

N. de onu seviyor: 1880 yılının sonlarına ait defterlerinden birine Leopardi'nin Sonsuzluk şiirinin son mısralarını alıntılamış: Keyif alırım bu denizde batan gemide olmaktan!

Katırtırnağı  ya da

 Çöl Çiçeği / Leopardi 

Ey hoş kokulu katırtırnağı, 

çöl çiçeği; sen bu ürkütücü dağın, 

soykıran Vezüv’ün çorak 

yamacındasın; salarsın yalnızlığı seven 

salkımlarını etrafa; ne bir ağacın ne bir 

çiçeğin şenlendirebileceği bu yerde, 

sadece sen varsın.

VOLAT IRREPARABILE TEMPVS

MELANKOLİ

Melankoli ruhun uçurumlarıyla ilgili bir şeyler fark etmemizi sağlar: Ruhun umutsuzluğunun ve kaygısının yanı sıra, yaralı umutlarını ve yanar döner, engin ışıklarla bezeli ufuklarını da görmemize izin verir. Melankoli, Leopardivari bir anlamda, yaratıcı imgelemin sonsuz bir kaynağı değil midir? Nietzsche'nin söz ettiği mutluluğun beraberinde sürüklediği deneyimden farklı olmakla birlikte, onun kadar anlamlı değil midir? Ve Simon Weil, o cesur ve ulaşılmaz, derin mi derin sözleriyle, Aiskhylos'u anarak, acısız bilgi yoktur dememiş midir?

Giacomo Leopardi, melankoliyi, insan olma halinden koparılamayacak bir Stimmung ve sonsuz bir acı kaynağı olarak yaşamış ve onu kendine has olağanüstü otoanaliz yeteneği ve köklü derinliğiyle betimlemiştir. Kendisinin Pietro Giordani’ye yazmış olduğu (meşhur) iki mektubundan birkaç cümleyi alıntılamakla yetiniyorum, ilki, 30 Nisan 1817 tarihlidir ve şöyle yazılıdır:

“Bütün bu dediğime beni törpüleyen ve yutan, çalışınca beslenen, çalışmayınca çoğalan şu saplantılı, kara ve korkunç melankoli belasını eklemeliyiz. Onun ne olduğunu iyi bilirim, onu yaşadım ama güzel şeyler, sevinçten de tatlı şeyler filizlendiren o tatlı melankoliyi artık hissetmiyorum. Tabiri caizse alacakaranlık gibidir o, öyle ki orada gece zifiri karanlık ve korkunçtur, zehirdir, zatıâlinizin de dediği gibi, bedenin ve ruhun gücünü tüketir.”

 19 Kasım 1819 tarihli ikinci mektupta ise şöyle yazılıdır:

 “Eğer şu an delirecek olsam, öyle sanıyorum ki benim deliliğim daima şaşkın gözlerle,

ağzım açık, ellerim dizlerimde, gülmeden ve ağlamadan öylece oturmaktan ve bulunduğum yerden ancak zorla kalkmaktan ibaret olur. Hiçbir şey, ölümü bile istemeye mecalim yok, ölümden korktuğumdan değil bu, ölüm ile acının bile gelip de beni teselli etmediği hayatım arasında hiçbir fark görmez olduğumdan.” 

Domenico Fetti Melancholy 1622

Ve sonuç bölümü dehşet içermektedir:

 “Hayatımda ilk defa sıkıntı beni bunaltmak ve yormakla kalmıyor, çok ağır bir sancı misali beni soluksuz bırakıp, paramparça da ediyor ve her şeyin öylesine boş olması ve benim gibi, tutkuları ölmüş bir insanın içinde bulunduğu hal bana dehşet veriyor, ruhumdaki tutkular söndü ve ben kendimden çıkıp umutsuzluğumun bile bir hiç olduğu kanaatine vardım.”

Giacomo Leopardi melankoliyi sadece öylesine acılı ve umutsuz bir insani deneyim olarak ele almaz, aynı zamanda ve bununla bağıntılı olarak, onu her kökten şiirin kaynağı ve anahtar kelimesi sayar.

Kendisinin Zibaldone adlı eserinde de, ateş gibi yakan bu düşüncelerle karşılaşırız: 

“Zamanımıza melankolik şiirden başka şiir uymaz ve şiir, hangi konuyu işliyor olursa olsun, ancak melankolinin yankısını taşır. Şayet bugün gerçek anlamda şairler varsa, ve gerçekten de şiirsel bir esin duyuyorlarsa ve bunun üzerine ya da herhangi bir konu üzerine şiir yazıyorlarsa, esinleri her nereden kaynaklanıyor olursa olsun, illa ki melankoliktir; şairin doğallıkla yalnız başına ya da başkalarıyla birlikte bu esini izlerken yakaladığı yankı illa ki melankoliktir (ve esin yoksa şayet, o zaman şiir olarak anılmaya layık bir şey de yok demektir).

Hiçbir şiirsel yaratıcılıktan koparılamayacak bir ruh hali olarak melankoli ve bilgi taşıyıcı: şeyleri ve şeylere dair edinilen deneyimleri parlatan ve ışıl ışıl kılan çok yoğun bir ışık demedi mahiyetinde melankoli...

Eugenio Borgna

Doğa / Leopardi

Kimi zaman çekilirim ıssız bir köşesine tepenin
ilişirim ucuna gölün, kımıldamadığı yerde çevresindeki
otların rüzgârda ve durgun sularına
güneşin kendi resmini çizdiği öğle saatlerinde.
Dal oynamaz, yaprak kımıldamaz rüzgârda;
bir tek dalga yoktur sularda;
ağustosböceğinin cırcırı; daldaki kuşun kanat
çırpışı ve ne de kelebeğin vızıltısını görür,
duyarsın; ne yakında ne uzakta ne bir ses
ne bir nefes. Sonsuz bir sessizlik egemendir
o kıyılarda; unuturum kendimi ve
dünyayı sessizce orada oturduğumda;
duyarım kol ve bacaklarımın çözüldüğünü
uzattığım yerde; ne bedenim ne ruhum
can verir onlara; devinimsizlikleri
karışmıştır sanki bu yerlerin sessizliğine.

SONSUZLUK / Leopardi

 Hoşlanırım oldum olası bu ıssız tepeden, 

bu çitten, birçok yerinden en uzaktaki

ufkun görüntüsünü yok eden gözlerimden.

Ama durup bakarken ardındaki bitmez

tükenmez boşluklara, insan ötesi sessizlik,

sınırsız huzura; dalıp giderim düş dünyama; 

duracak gibi olur kalbim orada.

Ne ki, duyar duymaz hışırtısını

yaprakların rüzgarda, ölçerim o sonsuz

sessizliği bu sesle: Bir yandan

ölümsüzlük  gelir aklıma, bir yandan ölü

mevsimler; yaşayan şimdiyi ve onun sesini. 




Dalarken bu

sonsuzluğa düşüncelerim, keyif alırım bu

denizde, batan gemide olmaktan.

Giacomo Leopardi

Pessoa Kitaplığından: Leopardi

http://bibliotecaparticular.casafernandopessoa.pt/8-316

UMUT / İNTİHAR

Zibaldone'yi, düzenlemesini Francesco Flora'nın yaptığı Mondadori baskısının iki cildinden tekrar okurken, umut, umutsuzluk ve intihar konusuna odaklı bazı düşünceleri alıntılamak isterim.

 "Mutluluk ya da canlı ve mevcut görünen bir mutluluk hissetmeden önce, umutla beslenebiliriz ve eğer umutlarımız kuvvetli ve sabitse, bu, tıpkı çocukluk ve gençlik arasındaki yıllar gibi, insanın mutlu zamanlarıdır. Ama bahsini ettiğim mutluluğu hissedip yitirdikten sonra, umutlar bizi sevindirmeye yetmez, mutsuzluk belirlenir. Ayrıca, yaşanmış hüzünlü deneyimin ardından umutlar da çok daha zor hissedilir olur; kaldı ki, her halükarda, hissedilmiş mutluluğun canlılığı, umudun pohpohlamaları ve sınırlı keyifleri ile telafi edilemez ve bu kıyaslamayı yapan insan, daima yitirdiği ve kolay kolay geri dönemeyeceği şeye ağlar çünkü büyük yanılsamalar devri kapanmıştır."

Umutlar ile yanılsamalar arasındaki iç içelik, umuda açık olan

ve umut tarafından hapsedilmiş intihar ... 

"İnsan ruhu daima kendi umutları tarafından kandırılır ve daima kandırılmaya açıktır: Umudun kendisi, onu hep hayal kırıklığına uğratır ve o, hayal kırıklığına uğramaya daima muktedirdir: İntihar eylemine yönelik umudu açıktır, hatta onun hakimiyeti altındadır. Umut, insanın kendine yönelik öz sevgisi gibidir, oradan geliverir. İnsan, öz sevgisi olmadan yaşayamayacağı

gibi, umut olmadan da kesinlikle yaşayamaz. Umutsuzluğun kendisi de umut barındırmaktadır, bunun tek nedeni ruhta daima bir umut kalması, insanın ruhunda umutsuzluğun nesnesine doğrudan doğruya ya da neredeyse doğrudan doğruya ya da dolayımlı olarak karşıt olan bir fikir bulunması değildir; umutsuzluğun bizzat kendisinin, umuttan doğması ve umut duymayarak ve bir

şey istemeyerek daha az acı çekme umuduyla hayatta kalmasıdır da; ve belki de, umutsuzlukta, bir şeylerin keyfini sürme ya da daha özgür, serbest olma, kendine hakim olma, kaybedecek bir şey

kalmadığından kendi yeteneğine göre hareket edebilme umudu barınmaktadır."

Leopardi'nin, bir şekilde edebi olan bu değerlendirmelerinin yanında, gayet vurucu bir değerlendirmesi daha vardır:

"Kısacası umutsuzluğun kendisi de umut olmadan yaşayamaz ve

insan umut etmese umutsuzluk duyamaz."

 Buna göre umut, umutsuzlukla ölümcül bir iş birliği içindedir, bu ikisi birbirine bağlıdır. Umut ve umutların zamanı, ergenliğin zamanıdır: Umut ve umutlar, çocuklukta doğar ve gençliğe akar; ama ergenlik, en nihayetinde, büyük yanılsamaların da zamanıdır. Hiç olmazsa mantık bunu söylemektedir; ama yürek, hayallerin ve cüretkar sezgilerin yüreği belki de farklı bir şey söylemektedir (kaldı ki her metin, hele ki Leopardi'nin metni, açık bir metindir ve Nietzsche onu çekip alarak kendi yorumuyla aydınlatır).

 "Umut, daha doğrusu bir umut kıvılcımı, bir umut damlası insanı asla terk etmez; insanın başından bu umuda en karşıt, en keskin felaket bile geçmiş olsa gene terk etmez." 

Bu muhteşem imgenin ışığında ve içeriksel izinde, her karşıtlığın ötesinde, (kanaatimce) umudun aydınlık özünü yakalayan daha başka düşünceler yatmaktadır.

Katırtırnağı'ndan / Leopardi

Ey hoş kokulu katırtırnağı, 

çöl çiçeği; sen bu ürkütücü dağın, 

soykıran Vezüv’ün çorak 

yamacındasın; salarsın yalnızlığı seven 

salkımlarını etrafa; ne bir ağacın ne bir 

çiçeğin şenlendirebileceği bu yerde, 

sadece sen varsın.

Katırtırnağı ya da Çöl Çiçeği / Leopardi

Ey hoş kokulu katırtırnağı, 

çöl çiçeği; sen bu ürkütücü dağın, 

soykıran Vezüv’ün çorak 

yamacındasın; salarsın yalnızlığı seven 

salkımlarını etrafa; ne bir ağacın ne bir 

çiçeğin şenlendirebileceği bu yerde, 

sadece sen varsın.

Seni bir başka yerde de gördüm; 

süslüyordun zarif saplarınla 

bir zamanlar ölümlülerin baş tacı 

ettikleri kentin çevresindeki 

terk edilmiş toprakları. Suskun ve 

Ağırbaşlıydı bu topraklar; sanki tanıklık 

ediyor ve anımsatıyorlardı gelip geçene 

bir zamanların koca imparatorluğunu

Bir kez daha görüyorum şimdi seni; 

İnsanlığın terk ettiği bu topraklarda;
 hüzünlü yerlerin dostu, 

mutsuz yazgıların yoldaşı olarak.

İşe yaramaz küllerle kaplı ve gelen 

geçenin ayakları altında çatırdayan, 

taşlaşmış lavlarla örtülü bu yerler 

şimdi yılanların yatağı:

Kıvrılıp yatarlar güneşin altında 

ve gene bu yerlerde tavşan, ayağının

alışık olduğu lavların içine gizlediği 

yuvasına döner. Oysa bir zamanlar bu 

yerlerde ekin tarlaları ve neşe taşan 

villalar vardı, başak sarısına boyalı; 

yankılanırlardı sürülerin böğürtüleriyle; 

parklar vardı ve saraylar; işsiz, güçsüz 

beylerin, paşaların gözde dinlenme yeriydi.

Ünlü kentler vardı. Ne ki, kendini beğenmiş 

Vezüv alev kusan ağzından çıkardığı 

lavlarla gömdü toprağa, halkıyla beraber.

Her taraf şimdi harabe. Ey soylu çiçek, 

bulunduğun yerde yeşeriyorsun; sanki 

başkalarının başına gelenlere acıyarak, 

yayıyorsun hoş bir koku etrafına, 

çölün avuntusu olarak.

Pietro Giordani’ye Mektup / Leopardi

Pietro Giordani’ye Mektup

 5 Ocak 1821

Okuyor, yazıyor ve öyle çok tasarı kuruyorum ki, taslağını çıkarmakla kalmayıp ana çizgilerini belirlediklerimi tamamlamak için bile bana dört ömrün yetmeyeceği kanısındayım. İnsani şeylerin yararsızlığını her gün, üstelik yoğun bir biçimde anlıyor, hatta hissediyor olsam da, yapılacak ne kadar çok şeyin olduğu ve ne kadar az şey yapabileceğim düşüncesi üzüp kahrediyor beni, özellikle de, yoksunluk, doğanın bana bağışladığı bu tek ömrü eylemsiz ve eli kolu bağlı hale getirdiği için. Onun ellerimin arasından kayıp yok olduğunu görüyorum; bu yüzden tasarılarım için birçok ömür gerekirken, benim neredeyse bir ömrüm bile olmayacak.

TASSO İLE CİN'İN DİYALOGU / Leopardi

Tasso ile Cin'inin diyalogundan,

Ahlaki Operetler kitabı

Giacomo Leopardi

Memorial to Torquato Tasso engraved by TC Dibdin after a 1846 painting

CİN: Can sıkıntısı nedir?

TASSO: Bana öyle geliyor ki can sıkıntısı hava gibi bir şey ve öteki maddi şeyler arasındaki bütün boş alanları ve onların her birindeki boşlukları dolduruyor. Nereden bir cisim hareket eder ve bir başkası onun yerini almazsa, can sıkıntısı hemen orayı dolduruyor. Böylece, insan yaşamının zevklerle acılar arasına konulan aralıkları can sıkıntısı tarafından işgal ediliyor. İşte bu nedenle, Peripatetikler’e göre, nasıl maddî dünyada ara verilmiyorsa, aynı biçimde, bizim yaşamımızda da, aklın herhangi bir nedenle düşüncenin kullanımına ara vermesi dışında, ara verilmiyor. Bütün geri kalan zamanda ruhun, kendi başına ve bedenden ayrı olarak değerlendirildiğinde de, kimi tutkuları içinde barındırdığı görülür, tıpkı her çeşit zevk ve acıdan yoksun olmanın can sıkıntısı ile dolu olmaya yol açtığı kimsede olduğu gibi. Can sıkıntısı da tıpkı acı ve zevk gibi bir tutkudur.

CİN : Bütün zevkleriniz de, örümcek ağları gibi, incecik, sık ve saydam olduğu için, hava nasıl örümcek ağına girerse, can sıkıntısı da tutkulara dört bir yandan öyle girmekte ve onları doldurmaktadır. Aslında can sıkıntısı deyince, zevkin doyurmadığı, acının da açıkça incitmediği saf bir mutluluk arzusundan başka bir şeyin anlaşılmaması gerektiğini düşünüyorum. Bu arzu, az önce de söylediğimiz gibi, hiçbir zaman doyurulamaz, zevk ise tam anlamıyla bulunamaz. Öyle ki insan yaşamı, denilebilir ki, kısmen acı kısmen de can sıkıntısı ile hazırlanmış ve dokunmuş olup bu tutkuların birinden kurtulmak ancak ötekine düşmekle olanaklıdır. Ve bu senin özel yazgın değil, bütün insanların ortak yazgısıdır.

Tasso in the Madhouse,

 1839 - Eugene Delacroix

TASSO: Can sıkıntısına karşı hangi ilaç yararlı olabilir?

Tasso / Leopardi

En büyük şairlerimiz arasında, iki tanesi çok mutsuzdu: Dante ve T. Tasso, Mezarları ziyaret edilebilir: Her ikisi de yurtlarının dışında bir yerde. Ya ben. Tasso'nun mezarında o kadar gözyaşı dökmüş olan ben. (...) 
(Leopardi)

Torquato Tasso Venedik'te,  Ponziano Loverini 1875



Her şey boş, bir tek acıdan başka.

Sana gözyaşı, yok başka bir şey; 

bize eşsiz aklını armağan ediyordu Tanrı; 

Ey Torquato, o zaman, ey.

Yetmedi içli şarkın avutmaya seni; 

çözülmedi buzları, duygulu ruhunun 

etrafını saran; prenslerin,

saraylıların nefret dolu ve iğrenç 

kinlerinin üzerini saran.

Aşk da seni terk ediyordu, son aldatmacasıdır 

yaşamımızın. Bir gölgeydi hiçlik gerçek ve kalıcı;

bomboş bir çöldür, dünya.

Görmedi gözlerin gecikmiş onurlu tacı;

Kazançlıydın, ama zararlı değildin ölümünle; 

dünyanın kötülüklerine tanık insan; 

ölümü ister, çiçekleri değil.

Dönmek istersen aramıza, dön; 

çık dışarı, umutsuz ve dilsiz mezarından,  

istiyorsan eğer yaşamak sıkıntıları, 

ey felaketlerin çocuğu. Yaşamımız daha 

da beter; öylesine sefil, öylesine iğrenç ki 

senin bildiğinden, ey sevgili Tasso;  

senin yanında kim olacak senden başka, 

değilsen bir başkasının umurunda?

Çılgınlıksa eğer adı büyüklük ve 

seçkinliğin; kıskançlık değil artık 

ilgisizlikse, ki daha da beteri, değerli 

kişilerin başına gelen; 

kimse bugün bile ölüm acına aptallık demez ya da 

kim kondurur sanıyorsun defne dalını

başına, geliyorsa şiir hesap kitaptan sonra....

*

Tasso için bak:

https://kaotikbenlik.blogspot.com/2018/01/montaigne-tasso.html

CAN SIKINTISI

Melankoli ve can sıkıntısı, Giacomo Leopardi tarafından dâhiyane bir şekilde, sadece duygulanımsal değil, bilişsel kategoriler olarak da yorumlanmıştır.

“Örneğin melankoli şeyleri ve (sözgelimi) hakikatleri, bize sevincin gösterdiklerinden çok farklı ve çok karşıt yönlerden gösterir. Şeyleri ve hakikatleri kendine göre gösteren bir orta hal de vardır, o da can sıkıntısıdır”

 ve gene şöyle demektedir: 

“Soyut bir şekilde konuşacak olursak, hakikatin arkadaşının, hakikati ortaya çıkaracak

ışığın, hata yapmaya en az açık olan şeyin melankoli ve özellikle de can sıkıntısı olduğu gerçektir; ve sevinç halindeki bir filozof, hakikatin iyi ve güzel olduğu konusunda değil de, kötünün, bir diğer deyişle hakikatin unutulması, insanın da kendini teselli etmesi gerektiği ya da şeylere, aslen sahip olmadıkları bir şeyler yüklemenin faydalı olacağı konusunda kendisini kandırmaktan başka bir şey yapamaz.”

Öyle hisler, öyle ruh halleri vardır ki, bizleri varoluşun nihai temelleriyle yüzleştirir: Bu, elbette ki, Heidegger’in düşüncesinin köklü savlarından biridir; ama bu söylemde can alıcı bir önemi olan kaygı bir yana, Heidegger can sıkıntısını da varoluşun anlamını açımlayan asli bir deneyim olarak görmüştür.

“Şeylerle ve kendimizle pek de meşgul olmadığımızda da, hatta tam o sırada, örneğin gerçek can sıkıntısında, ‘her şey’ üstümüze üstümüze gelir. Bizi sıkan şey, henüz bu kitap ya da şu gösteri, bu meşgale ya da şu tembellik ise henüz söz ettiğimiz durumdan uzağızdır demektir, dediğimiz hal ‘insanın canı sıkıldığında’ ortaya çıkar. Sessiz bir sis misali varoluşun derinliklerine gidip gelen derin can sıkıntısı, her şeyi, tüm insanları ve tüm insanlarla beraber, insanın kendisini de tuhaf bir kayıtsızlık halinde birleştirir. Bu can sıkıntısı, varlığı bütünlüğüyle ifşa eder.”

Can sıkıntısına ilişkin olarak Leopardi’nin yaptığı tanımla Heidegger’in tanımı arasında bir nevi benzerlik bulunmaktadır; ama elbette ki, Leopardi’de can sıkıntısı hiçliği doğurur (Kendisinin dediği üzere: Can sıkıntısı, “hiçliğin annesidir”); oysa Heidegger’de hiçliği ifşa eden şey kaygıdır. 

Boşluk olarak: boş zaman olarak can sıkıntısı deneyimi... işte bu noktada, psiko(pato)lojik söylem, bize, bir kez daha, Giacomo Leopardi’nin eşsiz bir derinlikle yaşadığı ve betimlediği can sıkıntısının içeriğine işaret etmektedir.

“Can sıkıntısı, daima ve derhal, keyfin ve üzüntünün canlıların yaşamında bıraktığı tüm boşlukları doldurmaya koşar; boşluk, yani kayıtsızlık ve tutkusuzluk hali, tıpkı Antikçağlıların doğada boşluğun yer almadığına inandıkları gibi, can sıkıntısında da yer almaz. Can sıkıntısı hava gibidir, diğer nesnelerin bıraktığı tüm boşlukları doldurur ve nesneler gider de başka nesneler yerlerini doldurmazsa, can sıkıntısı oraya koşar ve boşluğu doldurur. İnsan ruhunun boşluğu, kayıtsızlık ve tutku yoksunluğu can sıkıntısıdır ve can sıkıntısı da bir tutkudur.”

“Aynı zaman diliminin aynı kişiye de, başkalarına da daha uzun ya da daha kısa gelebileceğini söylemekle doğru bir şey söylemiş oluruz. Kaldı ki boş zaman, insanın canının sıkıldığı, tedirgin, acılı vb halde olduğu zaman, insana gerçekte geçen zamandan ve dolu dolu, eğlenceli, kendini kaptırdığı vb zamandan daha uzun gelecektir; bu, hem aynı kişi ve hem de ayrı ayrı kişiler için aynı zamanda ya da ayrı ayrı zamanlarda böyle olacaktır.”

 Geçmiş deneyimlerin ve onların uzun süreli mi, kısa süreli mi olduklarının hatırlanmasında, onların hangi Stimmungla yaşandıkları net bir rol oynamaktadır. Şöyle ki, (yaşandıkları sırada bitmek bilmez olan) can sıkıntısı deneyimleri, hafızada kısa ve belli belirsiz hale gelirler. Leopardi durumu bu şekilde açıklamaktadır:

“Hatırlarken ise çoğu zaman bunun tersi olur, boş ve tekdüze geçen zaman daha kısa gelir çünkü bellekte bu saatler de, bu günler de birbirine karışır, üst üste biner, öyle ki arada hiçbir fark olmadığından, sayılabilecek çok eylem ya da tutku olmadığından hepsi bir sayılır; zira çokluk düşüncesi, zamanın uzunluğu düşüncesinden, geçmişin temel noktalarından üretilir.”

Eugenio Borgna

Kont Carlo Pepoli'ye Mektup / Leopardi

Adını yaşam koyduğumuz

bu ıstıraplı ve sıkıntılı uykuya

nasıl dayanıyorsun sen, sevgili Pepoli?

Hangi umutla besliyorsun yüreğini?

Hangi düşünce, hangi işlerle,

neşeli ya da sıkıntılı, öldürürsün

işsiz güçsüzlüğünü?


*
bak:
https://kaotikbenlik.blogspot.com/2018/01/melankoli-can-sknts-zaman.html

MUTLULUK

Giacomo Leopardi'nin Zibaldone'de umuda ilişkin yaptığı muhteşem değerlendirmelere

atıfta bulunmadan edemem.

"Düşünce ve öz sevgisinin, kendi iyiliğini isteme gibi, umudun da hayat duygusuna, bir diğer deyişle hayata öylesine içkin bulunan ve hayattan öylesine koparılamaz bir tutku, bir varoluş biçimi olduğu belki az, belki hiç, belki de yetersiz derecede fark edilen bir şeydir. Uyku hali vs gibi hayatın hissedilmediği durumlar haricinde, "Yaşıyorum, öyleyse umut ediyorum" çıkarımı çok doğrudur... (...) Öz sevgisi olmayan insan gibi, umudu olmayan insan da kesinlikle yaşayamaz.”

Giacomo Leopardi, fikrinin gölgeli ışıklarında, mutsuzluğun herkes için kaçınılmaz bir kader olduğunu söylemiştir. Onun sözleri, Nietzsche'nin ateşli ve kökten kararlılığıyla olmasa da, mutluluğa ihtimal tanımamaya sevk eder; bu görüşün belirtildiği Zibaldone'den şu kısmı alıntılamak isterim:

"Yaşamı her halükârda ve tüm uzantısıyla arzulamak, özetle, mutsuzluğu arzulamaktan başka bir şey değildir; yaşamayı arzulamak, mutsuz olmayı arzulamak demektir."

Çarpıcı bir kısalıkta, keskin bıçak gibi bu değerlendirme, hayatta mutluluğa ulaşmaya dair her olası yanılsamayı kesivermektedir. Mutluluk, ancak, kendi küllerinden asla doğmayan bir Anka kuşu ya da gerçekle hiçbir ilintisi olmayan hayalperest bir deneyimdir. Bu değerlendirmenin yakıcı yoğunluğunda, yaşama arzusu ve mutsuz olma arzusu arasındaki yıpratıcı denkliğe yeniden rastlarız.

Mutluluğu arzulamaya ve ona ulaşmanın imkânsızlığına dair leitmotiv; anlamları hiç tükenmeyecek olan Zibaldone eserinin daha başka simgesel kesitlerinde de karşımıza çıkmaktadır. Canlı, mutluluğu asla elde edemez çünkü başka yerde de izah edildiği üzere, mutluluğun sonsuz olmasını ister, bunu diler; bu da, fiilen gerçekleşemeyecektir. Dolayısıyla canlı, arzu nesnesine hiçbir zaman sahip olmaz ve olamaz. Arzuladığı sürece de mecburen hep mutsuz olur; onu mutsuz eden, başka her nevi

mutsuzluğu bir yana bırakalım, bu boş arzunun kendisidir de; çünkü gerçekleşmemiş bir arzu, acı veren bir şeydir, dolayısıyla mutsuzluk haline sebebiyet verir. Ve ne kadar tutkuyla istenirse, o kadar mutsuz olunur.

Mutluluk sonsuzdur ve onu arzulamak insanı mutsuz eder; o halde, acıya neden olan bu kısırdöngünün kırılması için ne yapılabilir, neyin hayali kurulabilir? Ancak içimizdeki mutluluk arzusu kurursa, biraz daha az mutsuz bir hayata sahip olmamız mümkün olacaktır; bununla ilgili olarak Leopardi bir kez daha şunları söylemektedir.

"İnsan mutluluğu arzularsa, mutlu olamaz: Mutluluğu ne kadar az arzularsa, o kadar az mutsuz olacaktır; hiçbir şey arzulamazsa, mutsuz değil demektir. Dolayısıyla insan ve canlı, mutluluk düşüncesine odaklanmadığı, başka yerde söylemiş olduğum üzere eyleme ve iç ve dış meşgalelere kapıldığı ölçüde daha az mutsuz olacaktır."

Ancak her nevi mutluluk arzusundan vazgeçerek, mutsuz olmamamız mümkün olacaktır. Peki, gerçekten de böyleyse hayatı buna karşın yaşanır kılan nedir? İnsan, hangi umudu kalbinde canlı tutabilecektir? Bunlar Leopardi'nin görmezden gelmediği sorulardır elbet ve Zibaldone'nin daha başka yerlerinde keskin bir keder renginde yeniden ortaya çıkarlar.

"Mutlu olma ümidini yitirmiş olan kişi, başkalarının mutluluğunu düşünemez çünkü insan bunu, ancak kendi mutluluğunun nazarında arayabilir. Dolayısıyla başkasının mutsuzluğuyla da ilgilenemez."

O halde, kayıp umut ve mutluluklara yaklaşmayı, onlara yeniden sahip olmayı hayal etmek de mi mümkün değildir? Her ikisinden de daimi olarak vazgeçmekten başka yapacak bir şey

yok mudur? Peki, hayata geçici ve cılız da olsa ne gibi bir anlam verilebilecektir? Sadece umut, sahip olduğu gizin izinde yeniden doğarsa, daimi olarak yitirilmemiş bir mutluluğun eşiğini görür gibi olabiliriz; Leopardi'nin, umutsuzluğa kapılmamamıza yardımcı olan esrarlı ve muhteşem daha başka sözleri yok mudur? Umudu tutku olarak tanımlayan sözleri ve de bu sözleri vardır:

Umut, daha doğrusu bir umut kıvılcımı, bir umut damlası insanı terk etmez; insanın başından bu umuda en karşıt, en keskin felaket bile geçmiş olsa gene terk etmez.

Umudun gizli ve gizemli gücü, onu bir tutkuya dönüştüren bu baş döndürücü sözlerden daha iyi nasıl tanımlanabilir ki?

Eugenio Borgna

Asyalı Gezgin Bir Çobanın Gece Türküsü / Leopardi

Ne işin var? Söyle ne arıyorsun 

göklerde, suskun ay?

Doğarsın akşamları; giderek 

yükselirsin gökyüzünde, 

gözlersin çölleri, dinlenirsin. 

Usanmadın mı daha, yoksa 

gidip gelmekten uçsuz bucaksız 

bu yollardan? Sıkılmıyor musun, 

daha da mı izlemek istiyorsun 

bu vadileri? Senin yaşamına benzer 

yaşamı, günün ilk ışıklarıyla kendini 

ayakta bulan çobanın. Güder sürüyü 

tarlalar boyu; sürüler görür, pınarlar ve 

otlaklar; dinlenir akşamları, yorgundur; 

yoktur başka beklentisi yaşamdan. 

Söyle bana sevgili ay: Yarar var mı 

çobana yaşamından; sizlere 

yaşamınızdan? Söyle nolur nereye 

varacak benim bu kısa başıboş turum; 

senin ölümsüzlük yolun?

Ak saçlı bir ihtiyar gibi hasta, 

ayakları çıplak, yarı giyinik, 

ağır bir yük taşıyor 

sırtında; dağ, taş, dere, tepe, 

bayır orman, deniz koşarak;

rüzgârda, fırtınada, kavurucu 

sıcakta soluk soluğa dondurucu 

ayazda; düşe kalka bataklıklardan 

sellerden; daha, daha da hızlı 

durup dinlenmeden; 

kan revan içinde, kılık perişan; 

sonunda varacağı yere kadar 

tuttuğu yolun; o denli üzüntü 

ve yorgunluğun; yuvarlanır 

dipsiz ve korkunç kuyuya 

unutup gider her şeyi orada.

Ey eldeğmemiş ay, işte 

böyledir yaşamları ölümlülerin.

Üzüntüdür doğumu insanın, 

ölüm tehlikesi başucunda.

Istırap ve acıdır duyduğu ilk şey. 

Doğar doğmaz anası ve babası 

avutur onu doğmasından ötürü. 

Her aşamasında 

yaşamın omuz verir biri ona ve 

diğeri, tavır ve sözleriyle sürekli 

yollar arar yüreklendirerek, 

avutma insanidir.

Niçin gün ışığına koymalı 

sonradan avuntuya gereksinim 

duyacak olanı?

Yaşam ıstırapsa

niçin katlanıyoruz ona? 

Ey dünyadan habersiz ay, 

işte böyledir 

dünyası ölümlülerin.

Ne ki, sen ölümlü değilsin, 

umurunda mı sanki 

tüm bu söylediklerim.

Silvia (Leopardi'nin Penceresinden)

Bırakıp kimi zaman bir yana 

zevk aldığım çalışmaları ve terimle 

ıslattığım kâğıtlarımı; tükettim üzerinde

ilk gençliğimin ve özümün en 

güzel yıllarını; kulak verirdim 

babaevinin balkonundan 

ezgilerine ve emek isteyen işin için 

tezgâhın üstünde hızla gidip gelen 

ellerinin sesine.

Silvia'ya / Leopardi

Silvia anımsıyor musun

ölümlü yaşamında o yılları,

ışıldarken güzellik

kaçamak ve gülen bakışlarında; 

aşmaya yanaşıyordun sen 

gençlik eşiğini, neşeli ve hüzünlü?

Çınlıyordu sessiz odalar, 

civar yollar senin bitip 

tükenmeyen şarkılarınla; 

kafandaki o belli belirsiz 

gelecekten yeterince mutlu,

oturduğunda kadınlara özgü işinin 

başına. Mayıstı, çiçek kokulu ve sen 

hep böyle geçirirdin günlerini.

Bırakıp kimi zaman bir yana 

zevk aldığım çalışmaları ve terimle 

ıslattığım kâğıtlarımı; tükettim üzerinde

ilk gençliğimin ve özümün en 

güzel yıllarını; kulak verirdim 

babaevinin balkonundan 

ezgilerine ve emek isteyen işin için 

tezgâhın üstünde hızla gidip gelen 

ellerinin sesine. İzlerdim duru dingin 

gökyüzünü, altına bulanan yollar ve

bostanları; bir yandan deniz

ve bir yandan dağlar; ölümlü dil

söyleyemez içimde duyduklarımı.

Leopardi Kitaplığı

Leopardi yaşamını "baba ocağı"nda, babası Monaldo'nun miras bıraktığı olağanüstü kitaplıkla, Eski Yunan ve Latin klasiklerini okuyarak sürdürüyordu. Babasının kitaplığına bütün İtalyan edebiyatı ve Fransız edebiyatı eklenmiş, ama romanlar ve genel olarak yeni yayınlar bütünüyle bir kenara, kız kardeşi Paolina'nın ilgisine terk edilmişti ("şu senin Stendhal'in" diye yazıyordu kız kardeşine).

Leopardi, bilim ve tarihe yönelik son derece canlı ilgileri için de, hiçbir biçimde güncel olmayan metinlere başvuruyor; kuşların özelliklerini Buffon'dan, Frederick Ruysch'un mumyalarını Fontenelle'den, Kolomb'un yolculuğunu Robertson'dan okuyordu.

*

Calvino

Klasikleri Niçin Okumalıyız?

*Bu arada Stendhal ve Leopardi 1832'de Floransa'da karşılaşırlar.

Anılar / Leopardi

Büyükayı’nın sevimli yıldızları, 

bir daha döneceğimi sanmıyordum, günlük 

yaşamın uğraşı içinde, babaevinin bahçesine; 

izlemek için uzaktan ışıl ışıl yanan sizleri 

ve konuşmak için sîzlerle çocukluk yıllarımı 

geçirdiğim, coşkularımın son bulduğu bu evin 

penceresinden. Ne çok imge, ne kadar çok 

masal uydurdum kafamdan, baktıkça yüzünüze 

ve etrafınızda yanan kor ateşe! Oturmuş  

bahçedeki çimlerin üzerine, suskun, 

geçiriyordum akşamlarımın büyük bölümünü, 

bakarak gökkubbeye, dinliyordum uzaktan 

gelen kurbağa seslerini. Ateşböceği

dolaşıyordu tarhların üzerinde, çitlerde; 

hışırdıyordu rüzgârda yol boyu kokulu ağaçlar 

ve ormandaki selviler. Sesler yankılanıyordu, 

geliyordu kulağıma babaevinin çatısı 

altından; hizmetçilerin her zamanki gürültüsü 

mutfaktan: Ne sınırsız düşünceler, 

ne tatlı düşler çağrıştırıyordu uzak 

deniz ve gök mavisi dağlar buradan 

bakıp ayrımına vardığım; bir gün aşmayı 

düşündüğüm; görkemli dünyalar, sonsuz 

mutluluklar tasarlayarak kafamda yaşamla

ilgili! Habersiz kara talihimden ve kim bilir

kaç kez istedim, seve seve dönüştürmeyi 

ölüme bu bomboş, ıstıraplı günlerimi.

Demiyordu yüreğim geçirmeye mahkûm 

olacağımı bir gün, doğduğum bu köylük yerde, 

gençlik yıllarımı; duymadıkları isimleri, bilim 

ve öğretileri eğlence konusu eden kaba ve yabanıl insanlar 

arasında. Kaçıyordu bu insanlar, 

nefret ediyordu benden; beni kıskandıkları için değil, 

çünkü görmüyorlardı daha yüksek beni 

kendilerinden, ama düşünürlerdi 

benim kendimi böyle sandığımı, belli etmediğimi 

dışarıdan. Böyle geçiyor yıllarım:

Terk edilmiş, tanınmaz biri olarak, sevgiden yoksun, 

kupkuru bir yaşam içinde; kötülüğümü isteyen 

insanlar arasında duyumsayarak kendimi; 

istemeye istemeye uzlaşılamaz biri oluyorum 

giderek ve yitiriyorum anlayış, acıma duygumu, 

insanlar arasında olması gereken ve bakarak 

çevremdekilere, küçümsüyorum tüm insanları.

İşte böylesi bir ortamda kaçırıyorum gençliğimi 

ellerimden. Daha değerlisin sen ünden, şöhretten 

ve parlak gün ışığından, soluduğumuz havadan: 

Seni kaybediyorum boşu boşuna, tadına varmadan 

bu insanlık dışı ortamda acılar arasında.

Ey bu kupkuru yaşamda açan tek çiçek!