"Bir satır olsun almadım ondan"

Alphonso Osbert (1857 - 1939) "Sappho"

yaklaşık 6. yüzyıl parşömeni

Bir satır olsun almadım ondan

Doğrusu ölsem daha iyi.

Durmadan ağladı giderken;

“Sappho”, dedi,

“Bu ayrılığa dayanmak gerek.

Gözüm arkada gidiyorum.”

“Git,” dedim, ” mutlu ol,

ama unutma,

kimi aşkın zincirine vurduğunu geride

“beni unutsan bile,

Aphrodite’ye sunduğumuz armağanları,

paylaştığımız onca güzelliği düşün

“saçlarını süslediğin

bütün o menekşeleri, konca gülleri,

gencecik boynuna taktığın yüzlerce  çiğdemi

” tatlı kokular sürerdin saçlarına,

yumuşak döşeklere uzanmış kızlar

gönül avuturlardı sevdikleriyle

“ne bir türkü söylenirdi

biz katılmadan,

ne bizsiz, çiçek açardı ilkyaz…”

-nedir gene deli gönlünü çelen-

Çeviri: Cevat Çapan

"bugün dönüyoruz artık, en sevdiğimiz Midilli kentine"

Alphonse Osbert (1857 -1939) "Sappho"

Sen değil miydin, Atthis,

'Sappho, ortaya çıkıp da

kendini göstermezsen,

seni artık sevmeyeceğim !' diyen?

'Ne olur kalk, göster çevikliğini

geceliğini çıkarıp

kaynağa eğilen bir zambak gibi

yıkan sularda.

Mor gömleğinle sarı eteğini

getirsin Kleis sandıktan;

bir yeldirme atalım omuzlarına,

saclarına tac örelim çiçeklerden

çık, salın bizi çıldırtan

güzelliğinle...

Praksinoa, yavrum, sen de

kestane kızart kahvaltı için.

Tanrılardan biri gene iyi

davranıyor bize;

bugün dönüyoruz artık

en sevdiğimiz Midilli kentine

en güzel kadını Sappho'yla

yanına kızlarını almış

bir ana gibi yürüyecek bizimle

sürgünden dönerken yurdumuza...'

Ama her şeyi unutuyorsun sen

Bana iyi davran, Gongyla,

Ak giysilerini giyin

yanıma koş hemen

senin güzelliğin besliyor

isteğimi.

Her görüşümde üstündekileri

başım dönüyor,

sevinçle doluyor içim,

Eskiden darıldıysam da Aphrodite'ye

simdi yalvarıyorum

öc almaya kalkmasın,

seni tez elden yollasın diye

(Türkçe: Cevat Çapan)

Lesbos

Latin oyunları, Grek hazlarının yurdu,

Lesbos, gönüller açan, gevşeten öpüşlerin 

Ne eşsiz gecelere, günlere süs olurdu,

Güneşler gibi sıcak, karpuzlar gibi serin;

Latin oyunları, Grek hazlarının yurdu,

Lesbos, sende farksızdır öpüşler çağlayandan, 

Pervasız atılırlar dipsiz uçurumlara,

Bir yandan gürleyerek, çağlayarak bir yandan. 

Fırtınalı, örtülü, derin, arta kabara;

Lesbos, sende farksızdır öpüşler çağlayandan!

Lesbos, genç Frine'ler vurulan birbirine, 

Hiçbir göğüs geçirme yankısız kalmayan yer, 

Pafos gibi yıldızlar sana hayrandır yine,

Sende Venüs Safo’yu haklıdır da günüler!

Lesbos, genç Frineler vurulan birbirine,

Lesbos, yürek gevşeten, sıcak geceler yeri. 

Çukur gözlü kızlara kısır bir haz tattıran. 

Sevdalı tenlerinin sunduğu meyveleri 

Hep kendi aynacında sevdiren, okşattıran 

Lesbos, yürek gevşeten, sıcak geceler yeri.

Varsın koca Eflatun çatsın kaşını, bırak; 

Bağışlatır suçunu tükenmez incelikler.

Ardı arkası gelmez öpüşler, soylu toprak. 

Adaların başına taç olan güzelim yer.

Varsın koca Eflatun çatsın kaşını, bırak.

Bu bitmez işkenceden bağışlar herkes seni,

Nice taşkın yüreğe yapılan işkenceden, 

Başka gökler altında sezdiğimiz o yeni,

Aydın gülümsemeyi bizden uzağa çeken,

Bu bitmez işkenceden bağışlar herkes seni!

Yargılayamaz seni tanrılar hiçbir zaman, 

Suçlayamaz ağaran alnından akan teri, 

Derelerinden taşıp denizlere boşanan

Gözyaşını tartmadan altın terazileri ! 

Yargılayamaz seni tanrılar hiçbir zaman !

Ne ister o haksızlık, hak yasaları bizden ? 

Adaların yüzünü ağartan yüce kızlar,

Herhangi bir din gibi güç taşar dininizden, 

Cennet’i, Cehennem’i hor gören aşk onda var ! 

Ne ister o haksızlık, hak yasaları bizden ?

"aldım elime lirimi"

Laurence Koe - "Sappho"

Aldım elime lirimi

Gel, dedim, benim

kutsal deniz kabuğum

konuşan bir çalgı ol

Sappho'dan Parçalar

1

Söyleyin herkese

En güzel türküleri

çağıracağım bugün

dostlarım için

3

Durup yatağımın başında

Yaldızlı çarıklarıyla

birden

uyandırdı beni tan

5

Dedim ki

Ak bir keçinin

semiz but kemiğini

yakacağım

sunağında o güzelin

"sevdiceğim Kleis"

Gustave Klımt -  1890 "Sappho"

Güzel bir kızım var; 

sevdiceğim Kleis

altın çiçeklere 

benzeyenim benim

değişmem onu tüm 

Lidya'ya güzel 

Lesbos'a bile

Sappho'dan parçalar

19 

Yumuşak ellerinle, Dika

filizler koparıp

süsle o güzelim saçlarını

Kim çiçekler takınırsa

Ona yaklaşır

mutlu Üç Güzel:

unutma, süssüz bir başa

bakmaz kimseler

46

Sağ ol,

Geldin, gelmekle

ne iyi ettin;

yollardaydı gözlerim.

yakıp tüketen

ateşler saldın içime -

Çok yaşa!

Yokluğunda

bitmek tükenmek bilmeyen

saatlerce yaşa!

47

Öyle mutluyum ki

İnan,

durmadan yakardım o gece

gecemiz bir kat daha

uzasın diye.

"sarsıyordu yüreğimi eros"

sarsıyordu yüreğimi
Eros, dağda meşelere abanan yel gibi

"Tanrısal lir, ses ver konuş haydi"

Jules-Elie Delaunay, "Sappho kissing her lyre"

Tanrısal lir, ses ver konuş haydi



dizlerimi çözen acı tatlı varlık
baş edilmez eros, sarsalar beni



bölünmüşüm ikiye
bilmiyorum yolumu



hem özlem hem istek içimi yakan

".......sarp kıyılarda ......... ...............gecelemek ..........."

................

..................

.....sevginin artık

....

Ne zaman görsem seni karşımda

.......Hermione'yle değil

altın saçlı Helena'yla bir tutmak gelir içimden

bir tutulabilirse ölümlüler

ölümsüzlerle, o güzelliğini

görünce senin, bil ki uçup gider

bütün dertlerim

.......sarp kıyılarda

.........

...............gecelemek

...........

"yakındığım yok"

1840 theodore chasseriau 

Yakındığım yok

Bir düş değildi
Esin perilerinin
bana bağışladıkları zenginlik
ben ölsem de,
adım hiç unutulmayacak

"Ölünce senden bir anı kalmayacak"

Alexandre İsailoff "Sappho"

Ölünce senden bir anı 

kalmayacak kimselere

pay alamadın çünkü 

güllerinden Pieria'nın,

dolanacaksın oradan 

oraya Hades'in evinde

uçarak görünmez ölüler 

içre silik mi silik

"Sordum kendime, Sappho, dedim..."

Edmund Friedrich Kanoldt - Sappho 

Sordum kendime

Sappho, dedim,

elinden ne vermek gelir

her şeyi olan

Aphrodite gibi birine

"Şu kadarını biliyoruz"

Antonio Munoz

Şu kadarını biliyoruz.

Ölüm kötü bir şey;
bak, işte tanrılardan belli;
iyi bir şey olsaydı ölüm,
önce tanrılar ölmez miydi?

"acım"

Antoine-Jean Gros (1771-1835) Sappho-at-Leucate

 (acım)

   damla damla akan...

Sappho'dan Parçalar

161

dostça dur karşımda

gözlerimin önüne ser güzelliğini

151

Giritli kızlar oynarlardı bir çağda

böyle uyumlu ince ayaklarıyla

usul basarak çiçekli çimenlere

148

çiçek taçlarıyla toprak

bürünmüş renklere

126

Çiçek derleyen körpe, tatlı kız çocuğu

113

dağlarda, çobanların ayakları altında

çiğnedikleri sümbül gibi şimdi erguvan

düştü yere.....

112

Kızaran elma, en yüksel dalda, yüksek mi yüksek

koparanların gözlerinden mi kaçmış toplarken

değil, besbelli başaramamışlar koparmayı

104

Gelmiyor elimden mekik dokumak anacığım

yeniğim bir oğlanın özlemine Afrodit yüzünden

100

Çok daha tatlı sesi lir sesinden

70

çiçek örüyorlardı genç kızlar

54

ben de yumuşacık döşeklere uzatırım seni

43

bil ki anımsayacaklardır bizi sonra da

Çeviri: Azra Erhat - Cengiz Bektaş

"Göneniyordum seninle"

Göneniyordum seninle,

Bir tek kız olsun yoktur

seninle boy ölçüşecek-

Gelecekte doğacak

kızlar içinde bile.

53

Dayanılmaz

tatlı sert ağusuyla

dizbağlarımı çözen aşk

bir sürüngen gibi

yere seriyor beni.

1864 Sappho and Erinna Garden at Mytilene - Simeon Solomon

57

Bak, diyeceksin,

Döndüm işte

bir zamanlar

bırakıp gittiğim

o yumuşak kollara

58

De bana,

Yeryüzünde

sevdiğin biri var mı

beni sevdiğin kadar?

Sappho'dan parçalar

41

Sen nasıl seviyordum bir zamanlar Attis

36

........yalvarırırım sana

süt beyaz giysinle görün Gongyla.

Öylesine uçuşuyorlar ki tutkular

çevrende şimdi.

Çünkü güzelim, giysilerin bile

şaşkına çevirir de görenleri

Kypris bile yakınır bundan diye

sevinirim ben

16

ak keçi yakarım sana sunakta

15

........başkası mı var

benden de daha çok sevdiğin yoksa

13

(örterdi)

rengarenk Lidya işi bir etek

ayaklarını

11

Kaygılar ve yeller alıp götürsün beni yereni

7

Sevindireceğim dostları şimdi

en güzel türkülerimi sunarak

(Azra Erhat - Cengiz Bektaş)

Uçurumdaki Çığlık: SAPPHO

"Hatırlar bizi gelecek." 

Nerede başlar hikayem? Coşkunun en üst seviyede olduğu şeylerle çevriliyken hikayeye başlamayı önerir ozanlar. Öyleyse, Apollo Tapınağı’nın hala durduğu Leucadian Kayalıklarının zirvesine doğru, kamçılayan soğuk rüzgarda zar zor yürürken düşünün beni. Eski zamanlarda burada insan kurban ettikleri söyleniyor. Bu yerin havası hala eskiden dökülen kanın kokusunu taşımaktadır. Yeryüzündeki tüm büyülü yerler bu kokuyu taşır.

Yürüdüğüm yol boyunca küçük küçük, kurumuş çam ağacı kümeleri var. Giydiğim bu altın sandaletler tırmanırken ayaklarımın altında kayan ve sıçrayan taşlara uyum sağlamıyorlar. Bir defadan çok bileğimi burkuyor ve düşüyorum. Dizlerim, tırmanan bir çocukmuşum gibi yaralanıyor. Günlerdir denizdeydim. Beyaz kayalıklara tırmanırken ayaklarımın altında hala geminin sallanışını hissediyorum.

Ne kadar yaşlı olduğumu anlatamam- ellilerimdeyim. Sadece büyücüler elliye kadar yaşarlar! İyi kadınlar, neredeyse benim de kenarından geçtiğim gibi, on yedi yaşındayken doğumda ölürler. Ellili yaşlarımın sonuna kadar ölecektim ya da donuk bakışlarım ve her zaman renkli ipek pelerinde sakladığım bir parça eğilmiş omurgamla kocakarı olacaktım herhalde. Gençliğim gidiyor ama kendime olan beğenim hiç bitmiyor. Elli yaşında hala nasıl aşkı hayal edebiliyorum? Delirmiş olmalıyım!

Abanoz ağacı sunaklarda ıslak menekşeler gibi parlayan siyah saçlarım, şimdi çelik gibi gıpgri. Kölelerime artık boyatmıyorum saçlarımı. Bu günlerde yansımama bakmaktan hoşlanmıyorum. Yine de Afrodit’inki kadar çok cazibem, parfümlerim, iksirlerim, sihirli merhemlerim var. Hala birinin bana aşık olmasını sağlayabilirim kısa bir süre için olsa bile.

Geçmişte gençliğin çekiciliğiyle büyülerdim. Şimdiyse ünümle büyülüyorum. Dudaklarım, ellerim ve sesimle ustayım. Naucratis fahişelerinin güzel kokulu mahremlerini, Sirakuza’nın dans eden kızlarının gizli ayinlerini, Lesbos’lu flütçü kızların müstehcen melodilerini biliyorum.

Gustave Moreau - The Death of Sappho (1870)

Hakkımda birçok hikaye vardır. Efsanem Afrodit efsaneleriyle karıştırılır. Yakışıklı kayıkçının aşkı için ölüme atladım mı? Kadınları mı erkekleri mi seviyordum? Ve de onlarla cinsel ilişkiyi? Bundan şüpheliyim. Eğer sevmek için yeterince şanslıysanız, aşığınızın hangi süslü bedenle övündüğünü kim umursar ki? Sulu bir incir olan ilahi delta ve tören asası güçlü penislerin her biri düşünülenin tersine Afrodit’in görünüşleridir yalnızca. Bizler kalben hermafrodit değil miyiz? Delta Afrodit kadar yumuşak, penis Ares’in mızrağı kadar serttir. Ve kimse toprak örtü dışında, hiçbir şeyi fazla taşıyamaz üstünde. 

Tutku şiirleri kalır yalnız geriye.

Yakışıklı kayıkçı ünümden etkilenmişti. Bütün yakışıklı kayıkçılar gibi o da ünlü bir ozan olmayı hayal ediyordu. Kürek çekerken şiirler söylüyordu. Şiirleri çok sıradansa ne fark ederdi? Benden ve Homer’e kadar diğer tüm ozanlardan alıntı yapsa ne çıkardı? Yakışıklıydı ve sesi bal gibiydi. Saç lüleleri abanoz gibi simsiyahtı. Misket gözleri, çenesinde ayartıcı bir çizgisi vardı.

Adalılar sevgilim beni terk ettiği için perişan olduğumu düşünüyorlar muhtemelen. Ne saçma! Onun benimle oynadığından çok ben onunla oynadım. Haftalık bir eğlenceydi benim için. Asıl üzüntüm Afrodit’in benden yardımlarını esirgemesinden kaynaklanıyordu. Afrodit’in benden istediği hiçbir şey yok. Her zaman onu göklere çıkaran yeni ozanlar olur. Onlar öğrencilerim, yardımcılarım ve beni örnek alanlarsa, bildikleri her şeyi benden öğrendilerse ne var bunda? Aşk tanrıçası gençleri tercih eder. Her zaman da genç ozanları vardır.

Sonsuza kadar genç yüzlü, sonsuza dek çekici Afrodit, güzellik ve gençlik, ilham kaynağı ve tutkuyu kaybetmenin ne anlama geldiğini nasıl bilebilir? Afrodit’in beni sevdiği kadar ben de onu seviyordum. Şimdiyse onun sevgisini yakalamak ayaklarımın altındaki sert kayalarda yürümek kadar zor. Güzel genç yüzünü benden uzaklara çevirdi.

Yaşlılık hükmeder tenime 

Ve döndürür saçlarımı 

Siyahtan beyaza:

Taşımaz artık beni bacaklarım 

Neşeyle ve çevik

oyun oynayan geyik yavrularınınki gibi 

Ne gelir elimden?

Sonsuz olsa da şiirlerim

Ben değilim ki

Silebilir mi yaşlılığın izlerini

Aşkını koruyamayan

Pembeleşen şafak?

Gider gençliğim.

Taparım ben hala güneşe.

Gustave Moreau - The Death of Sappho (1870)

Sappho

Sappho’nun MÖ. altı yüz civarlarında Lesbos’da büyümesi dışında elimizde çok fazla bir bilgi yoktur. Ne zaman doğduğu da belirsizdir. Bunun yanında hayatı hakkında birçok efsane ve söylenti vardır. Bunlardan en ünlüsü Phaon adında cezbedici genç bir kayıkçının karşılıksız aşkından 

kurtulabilmek için orta yaşlarına geldiğinde kendini bir uçurumdan attığıdır. Aşk tanrıçası Afrodit Phaon’a muhteşem bir güzellik, şehvet ve karşıkoyulamazlık bağışlamış ve Sappho aşık olmuştu. Sappho hakkında çok az şey bilinse de o her yerde kadınların bir simgesidir. Kadınların cinselliği ve eşcinsel haklarıyla bağdaştırılır ama tamamıyla homoseksüel olmayabilir ve antik dünyada ve bizim dünyamızda çok sık görüldüğü gibi hem kadın hemde erkeklerden hoşlanmayabilir. Farklı bir yaşam tarzı olarak homoseksüellik kavramı klasik antik çağlarda yoktu. İnsanlar biseksüellerdi ve bizim bildiğimiz anlamda seks suçu yoktu. O zaman ki dünya pagan dünyasıydı. Aşka, sekse, fetihlere, köleliğe, paraya, sosyal yükselişe karşı tutumlar garip bir şekilde bizimkine benziyordu ama yine de şaşırtıcı farklılıkları vardı. Kadınlar her zaman olduğu gibi seks köleleri idiler ama asi ve maceracı kadınlar da var.

Ama Sappho gerçekten kimdi? Onu kendisi yapan her yaştaki insanın ona aşık olmasıydı. Daha sonraki şairler için bir musa olduğundan kendi betimlemeleriyle onu biçimlendirmişlerdir.

Çok az bilgi sahibi olmamıza rağmen onun sözlerinin etkisine hala sahibiz. Sappho’nun dizeleri antik çağdan bize gelen tek tük kadın cümlelerinden birisidir. Bize kadar gelen tutkulu, kişisel, ateşli şekilde erotik şiir kalıntıları 2600 yıl önceki kadınların bize ne kadar da çok benzediklerini gösterir. Yine de bilgimizde çok derin boşluklar vardır. Bilgimizin büyük ölçüde istek ve merak uyandıran efsanelerle çevrili boşluklar olduğunu söyleyebilirsiniz.

 Platon Sappho’yu “onuncu musa” olarak adlandırdı. Ovid onun şarkılarına aşık olup şiirlerini Roma geleneğine sokup onlar için para ödedi. Sonunda Sappho bize kadar ulaştı. Rainer Maria Rilke’den A.E.Housman, Thomas Hardy, Edna St.Vincent Millay, Robert Lowell, Sylvia Plath’a kadar her modern şair onun şehvetli cinsellik ve güçlü dürüstlük bileşimine gönül vermiştir. Sappho’nun işlediği konular: erotik aşk, evliliğin ikiyüzlülüğü, annelik ekstazisi, biseksüel tutkular, Afrodit’in -tanrıların bile boyun eğdiği aşkın tanrıçası- kararsızlığıdır. Onun çalışmaları bugün bile hala modern durmaktadır.

Verlaine'dan Sappho

Arzu yorgunluğunun gazaba getirdiği 

Sapho; mağara gözlü, taş bağırlı ve kızgın, 

Koşar dişi kurt gibi boyunca kumsalların, 

Ve Phaon’u düşünür, unutmuş ayinleri,

Sapho, ayıplanan ılık gözyaşlarıyla, bak 

Koparmada sonsuz saçlarını ağlayarak;

Sonra, dinmek bilmeyen vicdan azaplarında 

Ansır genç utkusunun ışıklı çağlarını,

Mısralarda söylenen eski sevdalarını,

Ki ruhumuz yeniden anlatacak kızlara:

Ve işte solgun gözkapakları kapanmada

Sonra Moire’ın çağırdığı denize atlar 

Oysa, gökte, suları alev renge boyayan 

Ve Dostlar’ın öcünü alan Selene çatlar.

Verlaine

çeviri: erdoğan alkan

Işık Saçtı Sappho

Arnold Bocklın - Sappho, 1862


VIII. Sappho: Bir dipnot

Keats ’ların bahçesinde 

şakıyan 

aynı bülbül

şakıdı onun doğumunda, 

iki koluyla

kucaklamaya çabaladı gökyüzünü Sappho 

ve başaramadı-

şairlerin başaramadığı gibi her zaman 

her halükarda şairlerin elde etme 

çabalarıdır 

hepsi.

Anladı Sappho 

yaşamının

ölümünün denizine açılan 

bir nehir olduğunu.

Anladı

bu nehrin

kelimelere döküldüğünü.

Sürüklenirken

tümüyle bağışlayıcı denize doğru 

arpı

yükseltti onu, Aironunki gibi.

Kelimelerinin çoğu 

karıştı kayıplara. Binlerce yıl

geçip gitti.

Denizin renksiz köpüklerinden doğan

tapındığı tanrıça

daha da gençleşip

güzelleşti,

şairin kelimeleri

eriyip giderken.

önceden söylenmişti bunların hepsi

Işık saçtı Sappho,

ve yaktı Hristiyanlar kelimelerini 

Mısır çöllerindeki 

papirüs parçaları 

sakladılar

alevler içindeki kalbinden gelenleri, 

gülümser Afrodit

anımsarken Sappho'nun kelimelerini:

"Felakettir ölüm,

yoksa ölürlerdi tanrılar da. ”

Sözüne güvenilen sen bilirsin

etler çürürken

kelimelerin de ortadan kalktığını

ve ne kalır geriye?

Afrodit'in gülüşü- 

pembemsi ayaklarındaki köpüktür

ölmekte olan yunusların oynaştığı.

şiir: Erica Jong

SAPPHO

Her şeyden önce, bir aşk şairidir Sappho, bir aşk ve doğa şairi. Onun şiirinde kişisel duygular Lesbos coğrafyasından ayrılmaz. Sözgelimi,

Gel bana Giritlerden 

bu kutsal tapınağa 

güzelim elma koruna senin 

sunakları günlük kokan

derken din, aşk, doğa örgüsü Sappho’nun kişisel tınısını birebir ele verir. Mitolojik göndermeleri aşkla ilgilidir. Himerios’un sözleriyle, “bütün şiirini Aphrodite”ye ve Eros’a adamıştır. Şiirlerini şarkılarını derleyenlerse, genellikle, bir genç kızlar çevresidir. Sappho’daki aşk duygusu Aphrodite tapımından ayrı düşünülemez. Aphrodite bir aşk tanrıçası, Sappho onun bir yakarıcısıysa, şair her zaman sevginin, aşkın hizmetinde demektir ve bu yaşam biçimini dizelerinde alabildiğine özgürce dile getirir.

Bir eğitmendir aynı zamanda Sappho. Şiir deneyimini Lesbos okulunda, “Musalar’a hizmet edenlerin evi”nde Ada’nın ve İonia’nın soylu kızlarına aktarır. Arkadaşlarıysa, Şiirlerini okuyan şarkıcılardır her zaman.

Alkaios ve Anakreon gibi, Sappho da lirik bir şairdir. Şiirleri lir eşliğinde okunmak üzere yazılmıştır. Kimi Yunan vazolarında Sappho lir çalarken tasvir edilmiştir. Bir tür lir çalma aracı olan plektrum’u Sappho’nun bulduğu söylenir. Athenaeus’a göre pektis adlı çalgıyı geliştirmiştir. Aristokseno ise şairin miksolidya makamını bulduğunu yazar. Sappho’nun yaşadığı dönemde müziği şiirden ayırmanın olanaksız olduğu düşünülürse, bu durum doğaldır.

Lawrence Alma Tadema, Sappho ve Alcaeus (1881)

Solo Şarkı ya da monodi, ölçü ve dil bakımından koral-lirik şiirden ayrılır. Sappho’nun yazdığı solo şarkılar, genellikle yinelenen kıtalar ve daha basit ölçülerden oluşur. Monodi şairlerinin bir özelliği de kendi lehçelerinde yazmalarıydı. Sappho’nun bulduğu söylenen vezin ise üç on birli ve bir beşlik dizeye dayanır.

Nedir Sappho’nun şiir tarihindeki yeri. Burada sözü Azra Erhat’a bırakıyorum: “Eusebius ozanın 45. Olimpiyat’ın ikinci yarısında (İÖ 600-599) en verimli çağını yaşadığını söylüyor. Bu dönemde insanlık, yaşam görüşleri yönünden kökten değişiklikler geçiriyor. Bugün bu değişikliklerin amaçları çok aşılmıştır ama, o çağ için bir devrim söz konusudur. Uygarlığın önemli aşamalarından biri oluşmuştur. Birey bilincinin doğması, insanın içinde doğduğu koşulların gerektirdiği yaşayış ve düşünüş çerçevelerinden kurtularak, bilinciyle, istemiyle kendisine yeni gereksinimlerine uygun yeni bir yaşam, yeni bir düşünüş yolu yaratması dönemidir bu... Bireyci dünya görüşü insan yaşamına önem verir. Kişiliğini, benliğini, kitleden ayrı bir bütün olarak görmek, bireyciliğin ilk ve açık eğilimidir. İşte bu bireycilik, kişilik bilinci, Yunan liriğini doğuruyor, geliştiriyor. Başta da söylediğim gibi, bu liriğin doruğunda Sappho vardır. Sappho kendi benliğinde yaşadığı duyumları dile getirmek gereksinimi duyan,bunu gerçekleştiren, insan duyumlarını özgürce açığa vurmak yoluna adımını atan kişidir. Şairin önemini vurgulayan bu sözler yeterince açıklayıcı. Sappho şu dizeleri söylerken kişisel deneyimi olanca yalınlığıyla yansıtıyordu:

Battı ay

yedi kandilli Süreyya; 

gece yarısı, akıyor zaman 

uyuyorum tek başıma

Sappho epik şiirden kişisel-lirik şiire geçişi simgeler. Onda betimleme, öyküleme yok, duyarlık vardır. Mitolojik öykülemeden bireysel deneyime yönelir. Yakarılarını, acılarını, sevinçlerini, tutkusunu neredeyse bir genç kız savunmasıyla doğrudan dinleyenin-okurun yüreğine iletir. Ay, yıldızlar, anasonlar, altın kupalar, tan vakti, Lidya işi sandallar, menekşe rengi giysiler, meşe ağaçları, bütün bunlar Sappho’nun yapyalın tutkusunu dile getirmesine olanak veren nesne ve görüntülerdir.

Sappho’dan günümüze eksiksiz bir tek şiirin kalması alevler yüzündendir:
 Yanan kitaplıkların ve bağnazlığın alevleri.

*

Alova,
Lesbos Boğazı, Eylül 2008

"Atlılardır der kimi en güzel"

1910, John William Godward "Sappho"

Atlılardır der kimi en güzel
evrende: yayalar, gemiler kimi,
kimi severse kişi odur bence
en güzel olan

öyle kolay ki kanıtlamak bunu
bakın en iyisi diye Helena
gördüğü bunca kişinin içinde
kimi beğendi

Troya 'nın onurunu kıranı,
görünce onu, ana babasını
çocuğunu bile bir kez anmadan
düştü eline

Kypris 'in; böyledir kadın yüreği
kolay çıkar baştan, tutkulanınca,
Anaktorya düşer usuma şimdi
burda olmayan,

sevgili yürüyüşünü görmeyi,
ışık saçan yüzünü, yeğlerim
yaya arabalı savaşçılarına
Lidyalıların

Sappho'nun Bin Kulaklı Geceye Anlattıkları

Şiir türlerinin geçirdiği evrime bakacak olursak, lirik şiirin epik şiirden sonra İÖ VII. yüzyılda Lesbos Adası’nda ortaya çıktığını görürüz. Bireyin duygularını ve düşüncelerini dile getiren bir tür olan lirik şiir lir eşliğinde söylendiği için bu adla anılagelmiştir.

Bu türün ilk önemli şairleri arasında ise Sappho’nun özel bir yeri vardır. Çağdaşları arasında Alkaios ve Arkhilokhos gibi okurlarına kolayca ulaşabilmiş bir şair olduğu bilinir. Bizim Midilli dediğimiz Lesbos’un Mitilini şehrinde doğmuş. İÖ 6l0-580 yılları arasında yaşadığı sanılan Sappho’nun hayatı hakkında kesin bilgilere sahip değiliz. Ancak Sappho’yla ilgili çeşitli söylentilere bakılırsa, bu ufak tefek esmer kadın Andros Adasından Kerkolas adlı zengin bir tüccarla evlenmiş. Kleis adlı bir kızı olmuş. Önemli bir aileden geldiği ve siyasal etkinliği olan bu ailenin Mirsilos ve Pittakos adlı tiranlar zamanında Pirha ve Siracusa’ya sürgüne gönderildiği biliniyor. Daha inanılır söylentilere göre de Sappho Lesbos’ta bir kız okulunun yöneticiliğini yapmış ve bu okulda aşk tanrıçası Aphrodite inancının ilkelerini ve kurallarını evlenme çağına gelen kızlara öğretmiş.

john william godwardin, the days of sappho (1904)

Şiirlerinde hep kişisel temaları işleyen Sappho'nun öğrencilerinden esinlendiği, onlar için düğün türküleri yazdığı gibi kendisini unutanlara sitem eden şiirler yazdığı da biliniyor. Bu arada kendisi gibi şiir yazan ya da kız öğrenci gruplarına önderlik eden rakiplerine karşı yergi şiirleri de yazmıştır. Genç kızlar için yazdığı şiirlerde sevecenlikten cinsel tutkuya kadar değişik duyguları dile getiren Sappho özellikle bu ikinci tür temalar yüzünden Hristiyanlığın yayıldığı dönemlerde ahlaka aykırı bir şair sayılmış ve şiirleri yasaklanmıştır. Oysa yaşadığı dönemde ve daha sonraki dördüncü ve üçüncü yüzyıllarda eski Yunan kültürünün yaygın olduğu yerlerde ona büyük hayranlık duyanlar Sappho’yu “onuncu esin perisi” olarak adlandırmışlardır.

İÖ III. ve II. yüzyıllarda İskenderiyeli bilginler onun bilinen bütün şiirlerini dokuz lirik bir de ağıt kitabında bir araya getirmişler. Ama zaman içinde, özellikle de Hristiyan kilisesinin bu şiirlerdeki erotik öğeleri onaylamaması yüzünden, Sappho’ nun şiirleri korunamamış, ancak başka yazarların onun şiirlerinden yaptıkları alıntı parçaları kalmıştır. l898’den sonra bulunan papirüs yazmalarındaki şiirlerle elimizdeki şiirlerin sayısı daha da arttı. Ne var ki Sappho’nun 28 dizelik “Aphrodite’ye Yakarış” şiiri dışında eksiksiz hiçbir şiiri günümüze ulaşmış değil. Buna karşın kalan eksik dizeler bile onun yaratıcı gücü konusunda klasik filologlara yeterince kaynaklık etmiş. Catullus gibi büyük şairler onu örnek alarak unutulmaz şiirler yazmışlar.

Sappho’yla ilgili söylentilerden biri de onun Phaon adlı bir denizciye aşık olduğu ve ondan yüz bulamadığı için kendini Leukadia kayalıklarından denize attığı hikâyesidir. Ancak ne bu konu ne de Sappho ve Phaon’la ilgili Atina’da “orta komedya” döneminde yazılan oyunlarda anlatılanlar doğrulanmıştır.

Cevat Çapan