...dört yüz sayfalık bir kitabın topu topu üç sayfasını normal bir okuyucudan daha dikkatli okumamız, hepsini okuyan, ama bir tek sayfasını bile dikkatle okumayandan daha iyidir, Bir kitabın on iki satırını en yüksek yoğunlukla okumak ve böylece, söylenebileceği üzere, bütünün içine girmek, normal bir okuyucu gibi kitabı okumamızdan daha iyidir, o, sonunda okuduğu kitabı tıpkı bir uçak yolcusunun üzerinden uçtuğu manzarayı tanıyacağı gibi az bilir. O, çevreyi bile göremez. İşte bugün herkes her şeyi uçarken okuyor, her şeyi okuyorlar ama hiçbir şeyi bilmiyorlar. Ben bir kitaba girer ve onun üzerine çökerim, her şeyimle, düşünün, bir iki sayfa üzerinde felsefi bir çalışma, sanki ben de oradaymışım gibi, bir manzaraya girmek, bir doğa, bir devlet oluşumu, bir toprak ayrıntısını isterseniz, bu toprak ayrıntısına yarım bir güçle ve yarım bir yürekle değil de tam olarak girmek, onu keşfetmek için ve sonra keşfedildiği anda elimdeki tüm titizlikle onu bütüne götürmek.
Her şeyi okuyan, hiçbir şey anlamamıştır, dedi...
Bernhard'ın pek çok gevezeliği arasından,
Eski Ustalar kitabından
Devlet
Gerçekte devlet doğuruyor çocukları, yalnızca devletin çocukları doğurulur, gerçek bu. Özgür bir çocuk yoktur, yalnızca devletin kendisiyle istediğini yapabileceği devlet çocuğu vardır, çocukları devlet dünyaya getirir, annelere ise yalnızca çocukları dünyaya getirdikleri telkin edilir, çocukların çıktıkları karın devletin karnıdır, doğrusu bu. Her yıl yüzbinlercesi devlet çocukları olarak devletin karnından çıkar, doğrusu bu. Devlet çocukları devletin karnından dünyaya gelir ve devlet okuluna giderler, orada devletin öğretmenleri tarafından eğitime alınırlar. Devlet çocuklarını devlete doğurur, doğrusu bu, devlet kendi devlet çocuklarını devlete doğurur ve onları bir daha bırakmaz. Biz nereye bakarsak bakalım yalnız devlet çocukları, devlet öğrencileri, devlet işçileri, devlet memurları, devlet yaşlıları, devlet ölüleri görürüz, doğrusu bu. Devlet yalnızca devlet insanları yapar ve buna olanak sağlar, doğrusu bu. Doğal insan yoktur artık, yalnızca devlet insanı vardır ve doğal insan varsa eğer bir yerde, izlenir ve ölümüne kadar kovalanır ve /ya da devlet insanına dönüştürülür.
İnsan gördüğümüzde, yalnızca devlet insanlarını görürüz, devlet hizmetlilerini, ne kadar doğru söylenmiş bir sözdür bu, doğal insanlar görmeyiz, tersine tamamen yapaylaşmış, devlet hizmetlileri olmuş, ömürleri boyunca devlete hizmet eden ve dolayısıyla ömürleri boyunca yapaylığa hizmet eden devlet insanlarını görürüz. İnsan gördüğümüzde, yalnızca devlet ahmaklığının hizmetine girmiş, yapaylaşmış devlet insanları görürüz. İnsan gördüğümüzde, devlete teslim olmuş ve devlete hizmet eden, devletin kapanına düşmüş insanlar görürüz. Bizim gördüğümüz insanlar devlet kurbanlarıdır ve gördüğümüz insanlık, devlet yeminden başka bir şey değildir, onunla gittikçe daha da oburlaşan devlet beslenir. İnsanlık artık yalnızca devlet insanlığıdır ve yüzyıllardan beri, yani devletin varoluşundan bu yana kimliğini yitirmiştir, diye düşünüyorum.
İnsanlık, bugün artık kendisi devlet olmuş insanlıkdışılıktan başka bir şey değildir, diye düşünüyorum. Bugün insan artık yalnızca devlet insanıdır ve bu yüzden de o bugün artık mahvedilmiş insandır ve devlet insanı, düşünülebilecek en insan olabilen insandır, diye düşünüyorum. Doğal insan artık asla olamaz, diye düşünüyorum. Büyük kentlerde yığılmış milyonlarca devleti gördüğümüzde midemiz bulanmaktadır. Her gün uyandığımızda, şu bizim devletimiz yüzünden midemiz bulanır ve sokağa çıktığımızda, bu devletin nüfusu olan devlet insanlarından midemiz bulanır. İnsanlık devasa bir devlettir, ondan, eğer doğruyu söyleyecek olursak, her uyandığımızda midemiz bulanır. Her insan gibi ben de uyandığımızda midemi bulandıran bir devlette yaşıyorum. Bizdeki öğretmenler insanlara devleti öğretirler ve devletin tüm korkunçluğunu ve ürkütücülüğünü ve devletin tüm yalancılığını, bir tek tüm bu korkunçluğun ve ürkütücülüğün ve yalancılığın devletin kendisi olduğunu öğretmezler. Öğretmenler yüzyıllardan beri öğrencilerini devletin kıskacına alıp onlara yıllarca ve onyıllarca işkence eder ve onları paramparça ederler. İşte burada bu öğretmenler devlet emriyle öğrencileriyle müzeyi dolaşır ve o ahmaklıklarıyla onları sanattan da tiksindirirler.
...
Eski Ustalar
sf 30 -33
Thomas Bernhard
Blogda Bernhard:
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/05/thomas-bernhard
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/01/thomas-bernhardla-konusmalar.html
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/02/don-thomas-bernhard.html
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/02/beton-thomas-bernhard.html
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/02/bitik-adam-thomas-bernhard.html
İnsan gördüğümüzde, yalnızca devlet insanlarını görürüz, devlet hizmetlilerini, ne kadar doğru söylenmiş bir sözdür bu, doğal insanlar görmeyiz, tersine tamamen yapaylaşmış, devlet hizmetlileri olmuş, ömürleri boyunca devlete hizmet eden ve dolayısıyla ömürleri boyunca yapaylığa hizmet eden devlet insanlarını görürüz. İnsan gördüğümüzde, yalnızca devlet ahmaklığının hizmetine girmiş, yapaylaşmış devlet insanları görürüz. İnsan gördüğümüzde, devlete teslim olmuş ve devlete hizmet eden, devletin kapanına düşmüş insanlar görürüz. Bizim gördüğümüz insanlar devlet kurbanlarıdır ve gördüğümüz insanlık, devlet yeminden başka bir şey değildir, onunla gittikçe daha da oburlaşan devlet beslenir. İnsanlık artık yalnızca devlet insanlığıdır ve yüzyıllardan beri, yani devletin varoluşundan bu yana kimliğini yitirmiştir, diye düşünüyorum.
İnsanlık, bugün artık kendisi devlet olmuş insanlıkdışılıktan başka bir şey değildir, diye düşünüyorum. Bugün insan artık yalnızca devlet insanıdır ve bu yüzden de o bugün artık mahvedilmiş insandır ve devlet insanı, düşünülebilecek en insan olabilen insandır, diye düşünüyorum. Doğal insan artık asla olamaz, diye düşünüyorum. Büyük kentlerde yığılmış milyonlarca devleti gördüğümüzde midemiz bulanmaktadır. Her gün uyandığımızda, şu bizim devletimiz yüzünden midemiz bulanır ve sokağa çıktığımızda, bu devletin nüfusu olan devlet insanlarından midemiz bulanır. İnsanlık devasa bir devlettir, ondan, eğer doğruyu söyleyecek olursak, her uyandığımızda midemiz bulanır. Her insan gibi ben de uyandığımızda midemi bulandıran bir devlette yaşıyorum. Bizdeki öğretmenler insanlara devleti öğretirler ve devletin tüm korkunçluğunu ve ürkütücülüğünü ve devletin tüm yalancılığını, bir tek tüm bu korkunçluğun ve ürkütücülüğün ve yalancılığın devletin kendisi olduğunu öğretmezler. Öğretmenler yüzyıllardan beri öğrencilerini devletin kıskacına alıp onlara yıllarca ve onyıllarca işkence eder ve onları paramparça ederler. İşte burada bu öğretmenler devlet emriyle öğrencileriyle müzeyi dolaşır ve o ahmaklıklarıyla onları sanattan da tiksindirirler.
...
Eski Ustalar
sf 30 -33
Thomas Bernhard
Blogda Bernhard:
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/05/thomas-bernhard
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/01/thomas-bernhardla-konusmalar.html
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/02/don-thomas-bernhard.html
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/02/beton-thomas-bernhard.html
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2013/02/bitik-adam-thomas-bernhard.html
Etiketler:
Edebiyat
Huzursuzluk Kitabı
"Ben, kendi varlığına yetişemeyen"
Huzursuzluk Kitabı'nda 1913 yılında yazılmaya başlanmış ve yazarın büyük bir bölümünü yayımlamadan bıraktığı bir günce söz konusudur.Bu günce mutlak bir kuşkuculukla doludur, ya da, daha doğru bir biçimde dile getirmek gerekirse, bu kitapta, ilerlemeye, eşitliğe ve hatta güzelliğe duyulan inancın ya da en azından metafizik olana yönelik gerçek bir yeteneğe duyulan inancın bütünüyle eksikliği hissedilir. Kimileri bu yapıtı sahici bir dekadans itirafı olarak yorumladılar. Kitapta aşırı bir olumsuzluk vardır...
Ancak Pessoa tüm "olumsuzluğuna" karşın bazı çıkış yolları önerir görünüyor. Böylece 1920 yılından başlayarak, değişik şiirlerinde düşünmeye başlıyor.
Negativizm kavramının Caeiro'nun Sürü Çobanı kitabında Pessoa'nın ölümüne dek süren yirmi yıllık takma adla sürdürülen yaratı çalışmasına uygulanması abartı olurdu. Ricardo Reis ve Alvaro de Campos imzasını taşıyan şiirlerin çoğunun bu tanımlamaya kesinlikle uysa da, aynı şey ne Alberto Caeiro'nun panteizmi için ne de daha genel konuşmak gerekirse bu düşünceyi destekler görünen belirli izlekler ve konular için söylenebilir; çünkü Pessoa'nın olgunluk dönemini belirleyen şiirler için mizah duygusu mutlak bir istençsizliği ya da aldırışsızlığı sergilemektedir.
J. F. Coelho yolculuğu bu izleklerden biri olarak görmüştür.Araştırmacıya göre Portekiz dilinde Camoes'ten bu yana, yolculuk simgeleri açısından bu denli zengin bir başka şiir bulunamaz -ama elbette özellikle öznel yolculuk yolları biçiminde. Huzursuzluk Kitabı'nın 400 numaralı fragmanı,yolculuk düşüncesini "ben olmayan herhangi birini baştan çıkarmaya uygun düşünce" olarak tanımlıyor ve bununla bağlantılı olarak okumayı yolculuk etmeyle karşılaştırıyor. 389 numaralı fragman, hayal gücünün şaşırtıcı yeteneklerini yüceltmek için, gerçek yolculukların gereksiz olduğunu açıklıyor. 384 numaralı şiir, yaşamı, dalınç içindeki ruhlara, eylem gücü bulunan ruhların herhangi bir zamanda yaşayabildiklerinden daha yoğun bir heyecan sunan deneysel bir yolculuk olarak tanımlıyor; ondan sonraki fragman (yolculuk eden insan) izleğinden yararlanıyor: bizler," bu dünyada yolculuk edenleriz gönüllü ya da gönülsüz biçimde" ...
"Nihai olan yolculuğun en iyi biçimi hissetmektir" diye yazdı Campos; ve Pessoa, en ünlü ve en yanıltıcı itiraflarından birini Casais Monteiro'ya yazdığı bir mektupta yaptı: "Kendimi geliştirmiyorum,yolculuk ediyorum"
...gerçek Şu ki Pessoa'yı mutlak olumsuzluğun bütüncül karanlığından,modernizmin o yaygın akıl hastalığından, takma isimler oyunu kurtarmıştır.
Huzursuzluk Kitabı'nda 1913 yılında yazılmaya başlanmış ve yazarın büyük bir bölümünü yayımlamadan bıraktığı bir günce söz konusudur.Bu günce mutlak bir kuşkuculukla doludur, ya da, daha doğru bir biçimde dile getirmek gerekirse, bu kitapta, ilerlemeye, eşitliğe ve hatta güzelliğe duyulan inancın ya da en azından metafizik olana yönelik gerçek bir yeteneğe duyulan inancın bütünüyle eksikliği hissedilir. Kimileri bu yapıtı sahici bir dekadans itirafı olarak yorumladılar. Kitapta aşırı bir olumsuzluk vardır...
Ancak Pessoa tüm "olumsuzluğuna" karşın bazı çıkış yolları önerir görünüyor. Böylece 1920 yılından başlayarak, değişik şiirlerinde düşünmeye başlıyor.
Negativizm kavramının Caeiro'nun Sürü Çobanı kitabında Pessoa'nın ölümüne dek süren yirmi yıllık takma adla sürdürülen yaratı çalışmasına uygulanması abartı olurdu. Ricardo Reis ve Alvaro de Campos imzasını taşıyan şiirlerin çoğunun bu tanımlamaya kesinlikle uysa da, aynı şey ne Alberto Caeiro'nun panteizmi için ne de daha genel konuşmak gerekirse bu düşünceyi destekler görünen belirli izlekler ve konular için söylenebilir; çünkü Pessoa'nın olgunluk dönemini belirleyen şiirler için mizah duygusu mutlak bir istençsizliği ya da aldırışsızlığı sergilemektedir.
J. F. Coelho yolculuğu bu izleklerden biri olarak görmüştür.Araştırmacıya göre Portekiz dilinde Camoes'ten bu yana, yolculuk simgeleri açısından bu denli zengin bir başka şiir bulunamaz -ama elbette özellikle öznel yolculuk yolları biçiminde. Huzursuzluk Kitabı'nın 400 numaralı fragmanı,yolculuk düşüncesini "ben olmayan herhangi birini baştan çıkarmaya uygun düşünce" olarak tanımlıyor ve bununla bağlantılı olarak okumayı yolculuk etmeyle karşılaştırıyor. 389 numaralı fragman, hayal gücünün şaşırtıcı yeteneklerini yüceltmek için, gerçek yolculukların gereksiz olduğunu açıklıyor. 384 numaralı şiir, yaşamı, dalınç içindeki ruhlara, eylem gücü bulunan ruhların herhangi bir zamanda yaşayabildiklerinden daha yoğun bir heyecan sunan deneysel bir yolculuk olarak tanımlıyor; ondan sonraki fragman (yolculuk eden insan) izleğinden yararlanıyor: bizler," bu dünyada yolculuk edenleriz gönüllü ya da gönülsüz biçimde" ...
"Nihai olan yolculuğun en iyi biçimi hissetmektir" diye yazdı Campos; ve Pessoa, en ünlü ve en yanıltıcı itiraflarından birini Casais Monteiro'ya yazdığı bir mektupta yaptı: "Kendimi geliştirmiyorum,yolculuk ediyorum"
...gerçek Şu ki Pessoa'yı mutlak olumsuzluğun bütüncül karanlığından,modernizmin o yaygın akıl hastalığından, takma isimler oyunu kurtarmıştır.
Jose Guilhermo Merquior
*
Durmaksızın hayal kurmak, sürekli tahliller yapmak,
temel olarak hayatın verebileceğinden farklı bir şey sundu mu bana?
İnsanlardan koptum, ama kendimi bulamadım (...)
Bu kitap her açıdan tahlil edilmiş,
enine boyuna taranmış tek bir ruh halidir.
...
Yaşamöyküsü yazılabilenlere ya da oturup kendi yazabilenlere gıpta ediyorum, aslında gıpta mı ediyorum, bilmeksizin. Ben bu dağınık, ilintisiz duygularla (zaten başka türlüsünü de istemiyorum) olaysız yaşamöykümü, hayatsız hikayemi anlatıyorum. Bunlar benim İtiraflar'ım; ve bu itiraflarda hiçbir şey söylemiyorsam bu, söyleyecek bir şeyim olmadığındandır.
İnsan, ilginç ya da yararlı ne anlatabilir? Başımıza gelmiş olan şeyler, ya herkesin başına gelmiş ya da yalnızca bizim başımıza gelmiştir; ilk durumda bayatlamıştır, ikinci durumda da bizden başkası anlayamaz onları. Hissettiklerimi yazıyorsam, hissetmenin ateşini azaltmak için başka çarem olmadığından. İtiraflarım önemli değil, çünkü hiçbir şey önemli değil. Hissettiklerimle manzaralar çiziyorum ben. Duyularımı tatil ediyorum. Üzüntülerini bastırmak için nakış işleyen, hayat denen şey varolduğu için örgü ören kadınları çok iyi anlıyorum. Yaşlı teyzem, sonu gelmez akşamlarda fal açıp dururdu. Duygularımı anlattığım bu itiraflarda benim fallarım. Gelecekten haber almak için iskambillerden medet umanlar gibi yorumluyor değilim onları. Kulak da vermiyorum yazdıklarıma, çünkü fallarda, kağıtların yalnız başlarına hiçbir değeri yoktur. Rengarenk bir yumak gibi kendimi açıyorum ya da çocukların ipleri açık parmaklarına dolayıp sonra da elden ele geçirdikleri ip oyununu oynuyorum kendimle. Dikkat ettiğim tek şey, başparmağın altına denk gelen düğümü kaçırmamak. Sonra ellerimi ters çeviriyorum ve ortaya yeni bir şekil çıkıyor. Arkasından yeniden başlıyorum.
Yaşamak, başkalarının niyetleriyle örgü örmektir. Bununla birlikte, ömür süresince zihnimiz özgürdür ve bütün beyaz atlı prensler, ucu kancalı fildişi tığla iki ilmek atımı süresince, kendi büyülü bahçelerinde gezinebilir. Varlıklarla yapılan tığ işi... Aralıklar... Hiçbir şey...
Zaten, kendimde ne bulabilirim? Ne anlatabilirim? Duygularımın korkunç derecede yoğun olduğunu, duygularımın sapına kadar bilincinde olduğumu... Kendimi mahvetmek için kullandığım keskin zekamı ve beni oyalamaya doymayan düş gücümü... Ölü irademi ve onu capcanlı yavrusu gibi kollarında sallayan düş gücümü. Tığ işi, evet...
sf. 31
Etiketler:
Huzursuzluk Kitabı
Bir Çeviri İçin Önsöz
Bu çeviri
Bir tek dil için
bir tek dil içinde var oluşu
yaşayan ve yaşatan
bir yazarın
kendi kendine bakışını
Bir başka dil için
bir başka dil içinde
yaşamaya ve yaşatmaya çalışan
bir çevirmenin
"zorlu" bir serüveni
olarak da
okunabilir.
Sema Rifat
(Roland Barthes par Roland Barthes)
Etiketler:
Edebiyat,
Roland Barthes
Yazmak - Marguerite Duras
İnsan, ancak evin içinde yalnız. Ve kendinin dışında değil, içinde. Parkta kuşlar var, kediler. Ama bir kez de bir sincap, bir gelincik. İnsan, parkta yalnız değil. Ama evin içinde öyle yalnız, öyle yalnız ki ara sıra kayboluyor. On yıldır eve kapanıp kaldığımı yeni algılıyorum. Yalnız. Ve bunu, kendime ve başkalarına bugün olduğum yazar olduğumu belleten kitaplar yazmak için yaptığımı. Nasıl oldu bu? Ve nasıl anlatılabilir? Söyleyebileceğim, Neauphle yalnızlığını benim yaratmış olduğum. Kendim için. Ve yalnızca o evin içinde yalnız olabildiğim için. Şimdiye kadar yazmadığım biçimde yazabilmek için. Ama henüz benim de bilmediğim, daha hiç kararlaştırmadığım, kimsenin hiç kararlaştırmadığı kitaplar yazmak için. Le Ravissement de Lol V. Stein'i ve Konsolos Yardımcısı'nı orada yazdım. Ve daha başkalarını, onlardan sonra. Yazı'mla baş başa kalmış, yalnız biri olduğumu, her şeyden çok uzak olduğumu anladım. Bu belki de on yıl sürdü, artık bilemiyorum, yazmakla geçirdiğim zamanı, kısaca zamanı ender olarak hesapladığım oldu.
Kitap yazan birinin,çevresindeki öteki insanlarla arasına her zaman bir mesafe koyması gerekir.Yalnızlıktır bu. Yazarın,yazılı şeyin yalnızlığıdır. İşe başlamak için, insan kendi kendine, çevresindeki o yalnızlığın ne olduğunu sorar. Ve bunun aslında evin içinde attığı her adımda, günün her saatinde, ister dışarıdan gelsin, ister gün ortasında yakılan lambaların ışığından gelsin, her türlü ışık altında kendine sorar. Bedenin bu gerçek yalnızlığı, yazının dokunulamaz yalnızlığı haline gelir. Bundan kimseye söz etmiyordum. İlk yalnızlığımın o döneminde, yapmam gereken şeyin yazmak olduğunu bulgulamıştım bile. Raymond Queneau daha o zaman doğrulamıştı beni. Bunu doğrulayan, onun şu tek cümlesindeki yargıydı: "Başka hiçbir şey yapmayın, yazın."
Yazmak; yaşamımı dolduran, beni büyüleyen tek şey buydu. Ben de öyle yaptım. Yazma edimi hiç ayrılmadı benden.
Yalnızlık hazır bulunmaz, oluşturulur. Yalnızlık, yalnız başına oluşturulur. Ben öyle yaptım. Çünkü orada yalnız olmam, kitap yazmak için yalnız kalmam gerektiğine karar vermiştim. İşte böyle oldu. Bu evde yalnızdım. Bu eve kapandım - tabii korkuyordum da, buna kuşku yok. Sonra da sevdim yalnızlığı. Bu ev, yazı evi haline geldi. Kitaplarım bu evden çıkıyor. Ayrıca bu ışıktan da, bu bahçeden. Küçük gölden yansıyan bu ışıktan. Şu söylediğim şeyi yazabilmek için yirmi yıl beklemem gerekti bana.
İstediğimi istediğim kadar söyleyeyim, insanın neden yazdığını ve nasıl olup da yazmadığını hiç bulamayacağım.
Bir deliğin içinde, o deliğin dibinde neredeyse tam bir yalnızlık içinde olmak ve sizi bundan yalnızca yazının kurtarabileceğini bulgulamak. Kafanızda hiçbir kitap konusu, kitap düşüncesi yoksa bu, önünüzde bir kitap var, yeni bir kitapla karşı karşıyasınız demektir. Bir sonsuz büyüklük, bomboş. Olası bir kitap. Hiçliğin karşısında. Canlı ve çıplak bir yazının karşısındaymışsınız gibi, korkunç, aşılması korkunç bir şey. Yazan kişinin kafasında kitap düşüncesi yoktur, sanırım, elleri boştur, kafasının içi boştur ve bu kitap macerası onun için yalnızca kuru ve çıplak yazıdır, geleceksiz, yankısız, uzak, altın kurallarıyla, temel kurallarıyla: yazım, anlam.
Ben evde yazarken, benimle birlikte her şey yazıyordu. Yazı her yerdeydi. Ve dostlarımla karşılaştığımda, onları hemen tanıyamadığım oluyordu. Böyle bir çok yıl geçti, zor, benim için, evet, belki on yıl, sürdü bu. Ve dostlar, en yakın dostlarım bile beni görmeye geldiğinde, bir felaket oluyordu. Benimle ilgili hiçbir şeyden haberleri yoktu dostların: Bana iyilik yapmak istiyorlardı ve ince düşünceli olduklarından beni dolaşmaya geliyorlardı, iyi yaptıklarını düşünerek. Ve işin en garip yanı, ben hiç de böyle düşünmüyordum.
Yazı, yabanıl kılıyor insanı. Yaşam öncesi bir yabanıllığa ulaşıyorsunuz. Ve bu size her seferinde aşina geliyor; ormanların yabanıllığı bu, zaman kadar eski. Her şeyden korkmanın yabanıllığı, farklı ve yaşamın özünden koparılamaz bir yabanıllık. Bütün varlığınızla sarılıyorsunuz. Beden gücü olmadan yazılamaz. yazının başına oturabilmek için, kendinizden daha güçlü olmanız gerekir, yazdığınız şeyden daha güçlü olmanız gerekir. Tuhaf mı tuhaf bir şey bu, evet. Yalnızca yazma edimi değil, yazılan şey de gece ortaya çıkan hayvanların çığlıklarıdır; hepimizin, sizin ve benim, köpeklerin. Toplumun kitlesel, umut kırıcı sıradanlığı. Çekilen acıdır, İsa'dır ve de Musa ve firavunlar ve bütün yahudiler ve aynı zamanda mutluluğun en şiddetli sancısıdır. Böyle olduğuna hep inandım.
Tuhaf kişidir yazar. Bir çelişkidir, aynı zamanda da bir anlamsızlık. Yazmak konuşmamaktır da. Susmaktır. Sessiz çığlıklar atmaktır. Huzur veren biridir yazar, çoğu kez; çok dinler. Çok konuşmaz, çünkü insanın yazmış olduğu bir kitaptan birine söz etmesi olanaksızdır, özellikle de yazmakta olduğu bir kitaptan. Olanaksızdır bu. Kitap sinemanın karşıtıdır, tiyatronun ve öteki gösterilerin karşıtıdır. Bütün okumaların karşıtıdır. Hepsinden zordur. En berbat olandır. Çünkü kitap, bilinmez olandır, gecedir, kapalıdır, evet, öyledir. İlerleyen kitaptır, büyüyen, bildiğinizi sandığınız yönlerde ilerleyen, kendi yazgısına doğru, bu arada yazarının yazgısına doğru ilerleyen, yayımlandığında yok olan yazarın: ondan ayrılmak, düşlenen kitaptan, son doğan çocuk gibi, hep en çok sevilen.
Etiketler:
Edebiyat
"Sakatlar işleriniz gani olsun" (Brueghel)
1565 |
Tablonun sırtına, bir köşesine kumaşın, uçlu fırçasıyla "Sakatlar, işleriniz gani olsun" yazmış. Uzmanlar, sanat tarihçileri, yaşlı Brueghel'in yaşlılık döneminde gerçekleştirdiği bu ünlü tablonun bildirisi bağlamında yorumdan yoruma koşuyorlar. Belki de son bitirdiği yapıtı bu - tam bilinemiyor. Bir tür vasiyet sayılabilir mi? Yoksa, ressamın Hayat'tan çıkardığı ana sonuçla mı karşıkarşıyayız? Çağ simgelerin, dolayımlı anlatımın gözde olduğu bir çağ.
Beş kötürüm dilenci, tahta bacaklarının üzerinde, köy meydanını andıran bir yerden beş ayrı yöne doğru harekete geçiyorlar: Sanki oradan, yeryüzüne yayılacaklar. Giysileri, özellikle de şapkaları dikkat çekmiş öteden beri. Kralı, papazı, askeri, kentliyi, köylüyü taşıdıkları doğru mu? Düpedüz onlar mı, onlar gibi mi giyinmişler? Brueghel'in toplumun her üyesi, her sınıf için bir dilenci temsilci yerleştirmiş olduğu tablosuna, mantıksız görünmüyor bana: Rastladığım berduşları gözümün önüne getiriyorum, her birinin bir başka şey (yönetici, işadamı, tüccar, aydın şair, emekçi, toprak adamı) pekala olabilecekken kaymayı seçtiklerini, kaymaya seçildiklerini farkediyorum. Sonra, aynı işlemi ters yönde gerçekleştirmeyi deniyorum: Şapkalarıyla insanları seçiyorum gözümden, tıpatıp yerine oturuyor her şey bu avuçiçi kadar (18x21cm.) tabloda.
Ya altıncı kişi, diye sorulacaktır tabii. Resmin sağ üst köşesindeki, sanat tarihinin "gizemli" olarak nitelemekle yetindiği, iki adım daha atınca tablodan çıkacak şahıs kim gerçekten de? Yalnızca arka plandan geçip giden, geçip gitmeyi üstlenen biri mi?
Elinde tuttuğu çanağı andıran nesneye bakılacak olursa: Toplamış o.
Burada, o toplayasıya dağınık duran birşeyleri toplamış - yanyana, biraraya getirmiş.
Nereden gelmiş olabileceğini kestiremiyoruz.
Nereye gittiğini de.
Ola ki, diyorum, tablonun arkasına, topladığı cümleye yönelen,
cümlesini,
cümlemizi,
içeren, taşıyan, ileten
Kelimdir.
Sonra, iki cümle arası, gene susuyorum.
E.B.
Etiketler:
Brueghel,
Enis batur,
Resim
Darwin'in Defterleri
Darwin, M ve N adı verilen defterleri, 1838 ve 1839'da, 1842 ve 1844 tarihli taslaklarına temel olarak dönüşüm notlarını derlediği sırada yazmıştı. Bu defterler Darwin'in felsefe, estetik, psikoloji ve antropoloji üzerine düşüncelerini içerir. Darwin bunları 1856'da yeniden okuduktan sonra, "ahlak metafiziğiyle dolu" sözcükleriyle tanımlamıştır. Bu defterlerde, evrim düşüncesinden daha aykırı bulduğu bir şeyi, felsefi maddeciliği -bütün varoluşun gerecinin madde olduğu ve bütün zihinsel ve ruhsal görüngülerin maddenin yan ürünleri olduğu temel önermesini- desteklemeye karar verdiğini, ancak bunu dışa vurmaktan korktuğunu gösteren birçok ifade yer alır. Aklın -ne kadar karmaşık ve güçlü olursa olsun -sadece beynin bir ürünü olduğu iddiası kadar, Batı düşüncesinin köklü geleneklerini altüst edebilecek bir şey olamazdı. John Milton'ın, aklı geçici konağı olan bedenden ayrı ve üstün tutan anlayışını düşünün:
Ya da ışığım, ortasında gecenin,
Yansın içinde, yüksek yalnız bir kulenin
Durmadan baktığım yerde Ayı'ya
Ve üç kez yüce Hermes'e, açılsın ya da
Eflatun'un ruhu, ortaya sermek için
İçinde tuttuğunu, alem ve feleklerin
Ölümsüz aklı, ki bırakıp yüzüstü gitti
Konağını, bu ten diyarındaki
Bu notlar Darwin'in felsefeyle ilgilendiğini ve içermelerini bildiğini gösterir. Kendi kuramını diğer tüm evrim öğretilerinden ayıran ana özelliğin ödün vermez felsefi maddeciliği olduğunun farkındaydı. Diğer evrimciler yaşamsal kuvvetlerden, yönlendirilmiş tarihten, organik mücadeleden ve aklın temel indirgenemezliğinden -Hristiyanların Tanrı'sının yaratılış yerine evrimle iş görmesine açık kapı bıraktıkları için, geleneksel Hristiyanlığın uzlaşmayla kabul edebileceği bir dizi görkemli kavramdan- söz ediyordu. Darwin ise sadece rastlantısal değişim ve doğal seçilim diyordu.
Darwin notlarında, maddeci evrim kuramını, kendi deyimiyle "kalenin kendisi" olan insan aklı da dahil, yaşamın bütün görüngülerine kararlılıkla uyguladı. Akılın beynin ötesinde gerçek bir varoluşu yoksa, Tanrı bir yanılsamanın yanılsamasından başka ne olabilirdi? Darwin dönüşüm defterlerinin birini şöyle yazar:
"Düzenin doğurduğu tanrısallık aşkı, ey maddeci! (...) Beynin bir ürünü olan düşünce, maddenin bir özelliği olan kütleçekiminden niçin daha hayret verici olsun? Bu bizim kibrimiz, kendimize olan hayranlığımızdır."
Bu öyle aykırı bir inançtı ki, Darwin Türlerin Kökeni'nde bunun üzerinden atladı ve "insanın kökeni ve tarihe ışık tutulacaktır" gibi şifreli bir ifadeden fazlasını göze alamadı. İnançlarını, artık daha fazla gizleyemediğinde, Descent of Man (İnsanın Türeyişi, 1871) ve The Expression of the Emotions in Man and Animals (İnsanda ve hayvanlarda duyguların ifadesi, 1872) kitaplarında açığa vurdu. Doğal seçilimin eş zamanlı kaşifi A. R. Wallace, bu kavramı hiçbir zaman insan aklına uygulamaya cesaret edemedi ve aklı, Tanrı'nın yaşam tarihine tek katkısı olarak gördü. Oysa Darwin, M defterindeki en dikkate değer ifadesinde, 2000 yıllık felsefe ve dine karşı koyuyordu:
"Platon Fedon'da, "imgesel idealarımızın" ruhun önoluşundan kaynaklandığını ve deneyimden türetilemeyeceğini söyler - önoluş için maymunlara bakmak gerek."
Gruber, M ve N defterleriyle ilgili yorumlarından maddeciliği "o zamanlar evrimden daha büyük bir küstahlıktı" sözleriyle betimler.
*
On dokuzuncu yüzyılın en ateşli maddecileri olan Marx ve Engels, Darwinin neyi başardığını anlamakta ve bunun köktenci içeriğinden yararlanmakta gecikmediler. Marx 1869'da Engels'e, Darwin'in Türlerin Kökeni adlı yapıtı hakkında şunları yazdı:
"Kaba İngiliz tarzıyla yazılmış olmasına karşın bu kitap, görüşümüzün doğa tarihindeki temelini içermektedir."
Marx'ın Das Kapital'in 2. cildini Darwin'e adamayı teklif ettiği (ve Darwin'in reddettiği) yolundaki söylencenin doğru olmadığı ortaya çıkmıştır. Ama Marx ile Darwin yazışmışlardı ve Marx Darwin'e büyük saygı gösterirdi. (Darwin'in Down House'daki kütüphanesinde Kapital'in bir kopyasına gördüm. Kendisini Darwin'in "içten bir hayranı" olarak tanımlayan Marx tarafından imzalanmıştı. Sayfa kenarları açılmamıştı; Darwin alman dilinin hayranlarından değildi.)
Aslında Darwin yumuşak başlı bir devrimciydi. Yapıtını uzun süre geciktirmekle kalmadı, kuramın felsefi yönlerini halka açıklamaktan da özenle kaçındı. 1880'de şunları yazdı:
"Bana (doğru ya da yanlış) öyle geliyor ki, Hristiyanlığa ve Tanrıcılığa karşı yürütülen dolaysız tartışmaların halk üzerinde neredeyse hiçbir etkisi olmuyor. Düşünce özgürlüğünün yaygınlaşmasının en etkili yolu, insan aklının, bilimsel ilerlemeyi izleyerek adım adım aydınlanması olacaktır.Bu nedenle din hakkında yazmaktan özenle kaçındım ve kendimi hep bilimin sınırları içinde tuttum."
Ancak yapıtlarının içeriği geleneksel Batı düşüncesi için o kadar yıkıcıydı ki, onları hala bütünüyle benimseyebilmiş değiliz. Örneğin, Arthur Koestler'in Darwin karşıtı kampanyasının temelinde, Darwin'ci maddeciliği kabul etmek istemeyişi ve yaşayan maddeye bir kez daha ayrıcalıklı bir özellik atfetmeye yönelik ateşli arzusu yatar. Doğrusu ben bunu anlayamıyorum. Merakı ve bilgiyi el üstünde tutmamız gerektiğini düşünüyorum. Sergilediği uyum planlı değil diye doğanın güzelliğini daha mı az takdir edeceğiz? Kafamızın içinde milyarlarca nöron var diye aklımızın potansiyeli içimizde artık hayranlık ve korku uyandırmayacak mı?
Etiketler:
Bilim
Mektup
Düşüncelerimin beni nereye sürükleyeceğini kestiremiyorum, ve bazen, beni yaşamdan zevk almamaya götürecek kadar içimde bir bıkkınlık, anlamsızlık ve sevgisizlik de seziyorum. Kendimi bırakacağım bir akıntı yok... Kuşkusuz şair ruhlu bir insanım ben, ve her şair ruhlu insan gibi ruhum bir gezginin ruhu, evsiz barksız ve zamansızım, sonsuzluğa -açım.
yaşayamıyorum ve insanlara bakıyor ve hiçbir şey görmüyorum onlarda. kurnazlıklarından tiksiniyorum.
bende yolunda gitmeyen bir şey var. Ruhumda yolunda gitmeyen bir şey var. üzerinde çalışıyorum ve öyle sanıyorum ki bu güçlüğü yenersem hayatım yoluna girecek. sadece kafaca biraz temizlik ve disiplin. insanlar karşısında güçsüz de kalsan değerli ve manen ne kadar derin olduğunu bilmek...
ruhumda gizlice ve usul usul süren bir değişimi gözlemliyorum. terk edeceğim burayı haberin olsun. sadece zamanını kolluyorum.
Etiketler:
Ben
Darwinci Perspektif
Darwin evrimin amacı olmadığını ileri sürmüştür. Bireyler genlerinin gelecek kuşaklarda temsil edilmesi için mücadele ederler o kadar. Dünya bir ahenk ve düzen sergiliyorsa, bu yalnızca bireylerin kendi çıkarlarını gözetmelerinin rastlantısal bir sonucudur - Adam Smith'in ekonomisinin doğaya uyarlanmış biçimi. İkincisi, Darwin evrimin belirli bir yönü olmadığını savunmuştur; evrim mutlaka daha yüce varlıklara doğru ilerlemez. Organizmalar yerel çevrelerine daha iyi uyum sağlar o kadar. Bir asalağın "soysuzluğu" bir ceylanın sekişi kadar kusursuzdur. Üçüncüsü, Darwin doğa açıklamasına tutarlı bir maddecilik felsefesi uygulamıştır. Madde tüm varoluşun zeminidir; akıl, ruh ve hatta tanrı, sinirsel karmaşıklığın muhteşem sonuçlarına verilen adlardan başka bir şey değildir. Thomas Hardy, doğayı konuştururken amaç, yönelim ve ruhun sürgün kararı karşısında duyduğu üzüntüyü dile getirir:
Tan ağarırken düştüm yola, gölcük
Tarla, sürü ve bir ağaç, yalnız
Sanki bana bomboş bakarsınız
Cezalı okul çocukları gibi sessiz, sönük
Fısıldar küçük göl her bir dalgada
(Bir zamanlar göl ve davetkar sesi
Şimdilerde pek dar gibi nefesi)
"Bilmeyiz, bilemeyiz, ne işimiz var burada!"
Evet, Darwin'den sonra dünya değişti. Ama daha heyecansız, daha sıkıcı ya da daha az büyüleyici değil; çünkü doğada amaç bulamıyorsak, onu bizim tanımlamamız gerekecektir. Darwin bir ahlak düşmanı değildi; yalnızca, karşısında doğa dururken batı düşüncesinin derin önyargılarıyla yetinmeye yanaşmadı. Hatta gerçek Darwinci ruhun, Batılı kendini beğenmişliğin gözde bir kanısı olan, önceden belirlenmiş sürecin en yüce ürünü olarak yeryüzüne ve yaşama hakim olmak için yaratıldığımız kanısını çürüterek, tükenmiş dünyamız için son bir kurtuluş umudu olabileceğine inanıyorum.
Sigmund Freud, evrimin insan yaşamı ve düşüncesi üzerindeki geri dönüşü olmayan etkisini şöyle ifade etmiştir:
Zamanın akışı içindeki insanlık, bilimin ellerinden gelen darbelerle iki kez, naif öz sevgisinin incinmesinin acısını yaşamak zorunda kalmıştır. Birincisi, Dünya'nın evrenin merkezinde olmadığını, akıl almaz büyüklükte bir dünyalar sistemi içinde bir nokta olduğunu anladığında. (...) İkincisi, biyolojik araştırmalar özel yaratılmışlık ayrıcalığını elinden alıp soykütüğünü hayvanlar alemine düşürdüğünde."
Bu düşüşün bilincinde olmamızın, kırılgan dünyamızın sürekliliği için en büyük umudumuz olduğuna inanıyorum. Umalım ki yaşamın bu görünüşü ikinci yüzyılında çiçeklensin ve - bizler Hardy'nin tarlaları ve ağaçları gibi burada ne işimiz olduğunu merak etmeyi sürdürürken- bilimsel aklın sınırlarını ve verdiği dersleri anlamamıza yardımcı olsun.
Stephan Jay Gould'un
Darwin ve Sonrası kitabından
Darwin ve Sonrası kitabından
Etiketler:
Bilim
The Atheism Tapes
The Atheism Tapes (2004, Jonathan Miller ) |
*
Jonathan Miller'ın yönetimindeki Atheism Tapes, Richard Dawkins (biyolog), Colin Mcginn,(felsefeci) Arthur Miller (yazar), Daniel Dennett,(felsefeci) Denys Turner (teolog) ve Steven Weinberg (Fizikçi) gibi isimlerle yapılan otuzar dakikalık söyleşilerden oluşuyor.
Jonathan Miller'ın yönetimindeki Atheism Tapes, Richard Dawkins (biyolog), Colin Mcginn,(felsefeci) Arthur Miller (yazar), Daniel Dennett,(felsefeci) Denys Turner (teolog) ve Steven Weinberg (Fizikçi) gibi isimlerle yapılan otuzar dakikalık söyleşilerden oluşuyor.
Nobelli fizikçi Weinberg'in söyleşisi belgeselin en keyiflilerinden biri..
*
" Füze savunma sistemleri veya post-yapısalcılık ...ve neo-modernizm gibi bir çok sorun ile uğraştım. Ama sanırım dinle ilgilenmem gerekenden biraz daha fazla ilgilendim ve ona karşı kesin bir düşmanlık edindim. Sanırım en rasyonel neden dinin gördüğüm zararlarıdır. Daha öncesi hakkında konuşuyorduk. Bir çok insan samimi dindarlardan dolayı korkunç şeyler yapar. Saddam Hüseyin gibi dini kendisine zırh olarak kullanmadan, ama gerçekte onlar bu yapılanların tanrının kendilerinden istediği şey olduğuna inanırlar. Tüm bunlar İshak'ı gönüllü olarak kurban etmeye razı olan İbrahim'e kadar gidiyor çünkü tanrı ona bunu
yapmasını söylemişti. Tanrıyı insanlığın karşısına koymak korkunç bir şey.
Başka bir sebep de etrafımızda olan yılışık sofuluğa karşı kırgın olmamdır. Muhtemelen Amerika'da
Avrupa'dan daha fazla var. Aslında zararlı değiller... aşırı değiller hatta
ciddiye bile alınmamalılar ama işte --
Bir süre sonra rahibin çeşitli toplulukların kutlamalarında ettiği duaları duymaktan sıkılıyorsunuz. Ve bunun dışında yaşayamaz mıyız? Bunları dinlemek zorunda mıyız? Ama belki bunun temelindeki şey --
Tanrıyı gerçekten sevmiyorum. Tanrıyı sevmiyorum demek aptalca çünkü tanrıya inanmıyorum ama bazı durumlarda Iago'yu da sevmiyorum... ya da Reverend Slope'u sevmiyorum... ya da edebiyattaki
öteki canileri sevmiyorum.
Geleneksel Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'daki tanrı bana korkunç bir karakter olarak görünüyor. O, kendisine tapan insanları derecelendirme konusunda saplantılı ve kendisine doğru şekilde tapmayanları... korkunç işkencelerle cezalandırma konusunda kaygılı bir tanrı.
Bir çok insanın artık kendisini müslüman, yahudi ve hristiyan olarak tanımlamadığının farkındayım. Geleneksel bir tanrı var ve berbat bir karakter. Hoşlanmıyorum ondan. Bir arkadaşım var -ya da vardı, öldü- adı Abdul Salam... Gulf'daki üniversitelere bilimi getirmeye çalışan çok sadık bir müslümandı ve bana çok kötü zamanlar geçirdiğinden bahsetmişti. Teknolojiye karşı çok açık fikirli olmalarına karşın bilimin dindarların inançları için aşındırıcı bir şey olabileceğini düşünüyorlardı ve bu konuda endişeleniyorlardı.
Kahretsin, sanırım haklıydılar.
Bilim, dindarların inançlarını yıpratır...
...ve bu da iyi bir şey.
Korkunç bir şey bu! "
Etiketler:
Bilim
What God Wants (Waters)
Tanrının İsteği (Bölüm I) – What God Wants Part I
Tanrı ne isterse o olur Tanrı hepimizin yardımcısıdır
Tanrı ne isterse o olur
Tanrı ne isterse o olur
Köşedeki çocuk rahibe baktı
Ve soluk mavi Japon gitarına dokundu
Rahip dedi ki
Tanrı iyilik ister
Tanrı ışık ister
Tanrı kargaşa ister
Tanrı hilesiz bir dövüş olsun ister
Tanrı ne isterse o olur
Öyle şaşkın bakma
Yalnızca dogma bu
Haykırdı yabancı peygamber
Böcek ve antilop
Kaptı İncil’i onun kancasından
Köşedeki maymun
Yazdı kitabındaki dersi
Tanrı ne isterse o olur Tanrı hepimizin yardımcısıdır
Ve soluk mavi Japon gitarına dokundu
Rahip dedi ki
Tanrı iyilik ister
Tanrı ışık ister
Tanrı kargaşa ister
Tanrı hilesiz bir dövüş olsun ister
Tanrı ne isterse o olur
Öyle şaşkın bakma
Yalnızca dogma bu
Haykırdı yabancı peygamber
Böcek ve antilop
Kaptı İncil’i onun kancasından
Köşedeki maymun
Yazdı kitabındaki dersi
Tanrı ne isterse o olur Tanrı hepimizin yardımcısıdır
Tanrı barış ister
Tanrı savaş ister
Tanrı kıtlık ister
Tanrı zincir marketler ister
Tanrı ne isterse o olur
Tanrı fitne ister
Tanrı seks ister
Tanrı özgürlük ister
Tanrı patlayıcı madde ister
Tanrı ne isterse o olur Tanrı hepimizin yardımcısıdır
Öyle şaşkın bakma
Yalnızca şaka yapıyorum
Yabancı komedyenin yalanı
Eşek ve sırtlan
Kaptı tüyü onun kancasından
Köşedeki maymun
Yazdı kitabındaki şakayı
Tanrı ne isterse o olur
Tanrı sınırlar ister
Tanrı uyuşturucu ister
Tanrı yağmurları ister
Tanrı kaçakları ister
Tanrı savaş ister
Tanrı kıtlık ister
Tanrı zincir marketler ister
Tanrı ne isterse o olur
Tanrı fitne ister
Tanrı seks ister
Tanrı özgürlük ister
Tanrı patlayıcı madde ister
Tanrı ne isterse o olur Tanrı hepimizin yardımcısıdır
Öyle şaşkın bakma
Yalnızca şaka yapıyorum
Yabancı komedyenin yalanı
Eşek ve sırtlan
Kaptı tüyü onun kancasından
Köşedeki maymun
Yazdı kitabındaki şakayı
Tanrı ne isterse o olur
Tanrı sınırlar ister
Tanrı uyuşturucu ister
Tanrı yağmurları ister
Tanrı kaçakları ister
Tanrı ne isterse o olur
Tanrı vodoo ister
Tanrı tapınaklar ister
Tanrı hukuk ister
Tanrı organize suç ister
Tanrı haçlı seferi ister
Tanrı cihat ister
Tanrı iyilik ister
Tanrı kötülük ister
Tanrı ne isterse o olur
Tanrı vodoo ister
Tanrı tapınaklar ister
Tanrı hukuk ister
Tanrı organize suç ister
Tanrı haçlı seferi ister
Tanrı cihat ister
Tanrı iyilik ister
Tanrı kötülük ister
Tanrı ne isterse o olur
Etiketler:
Müzik
Je Crois Entendre Encore (Gilmour)
...dinlemesi olduğu kadar izlemesi de
güzel Gilmour'u
Etiketler:
Müzik
"İnsan ve Zamanın Altı Bin Ayak Ötesinde"
Şu hayat -ebedi
hayatınız
Hayattan en iyi
biçimde yararlanmak ile en kötü biçimde yararlanmak arasındaki farktır bu,
böylece başka bir zamanda ve mekânda daha iyi bir hayat elde edeceksiniz.
Acaba, bundan da en iyi biçimde yararlanmak bir günah mı olacak diye merak
ediyorum; ve şu anda olduğu kadar gelecekteki bir durumda da bize rüşvet
verilmesi mi gerekecek? Henry James, “The
Author of Beltraffio"
Nietzsche’nin
fikirleri hakkında başka ne söylemeye kalkışırsak kalkışalım, fikirlerinin
çoğunun sağduyulu olduğunu söyleme olasılığımız düşüktür. Nietzsche, sağduyunun
dokusunun, sıradan dilin kavrayışının, makul düşüncenin dilinin üstüne tekrar
tekrar çullanır. Direttiği ve gurur duyduğu yazma biçiminin ayırt edici
özelliğidir bu. “Kendimi daha bugünden işitilecek kulaklar bulanlarla nasıl
karıştırabilirim ki?” diye sorar, “Ancak öbür gündür benim olan. Kimileri
öldükten sonra doğar” (A, Önsöz). Cari von Gersdorff’a yazdığı bir mektupta
kibirli bir yalınlıkla şöyle der: “Bugün Zerdüşt'e, benzer herhangi bir şey
kaleme alabilecek yaşayan biri yok."
Nietzsche, düşünce
tarihindeki benzersiz konumunda, projesi açısından temel olabileceği üzere,
böylesine şiddetli bir biçimde direterek, aslında kendisine büyük bir zarar
vermiş olabilir, çünkü böyle yaparak, kabul edilmeleri genellikle imkânsız olan
ve dolayısıyla, hem henüz zamanı gelmemiş görüşler olarak haklı bir gerekçe
olmaksızın savunulmaları zor hem de öğretici olmaktan çok insanları
afallatmakla ilgilenen birinin düşünceleri olarak doğru dürüst ele alınmadıkça
göz ardı edilmeleri zor görüşlerin kendisine yakıştırılmasını
kolaylaştırmıştır. Ama insanları afallatmaya kesinlikle can atıyor olmasına
rağmen, aynı ölçüde istekli olduğu öğretici olmakla bağdaşmayan bir afallatmayı
asla aklından geçirmemiştir. Yine de, görüşlerinin hiçbiri bunu, hem Zerdüşt'ün
(Z. III, 13) hem de kendisinin (TI, X, 5) birer öğreticisi olduğunu söylediği
bir görüşten inanılması daha zor kılmaz: Bu ise, birçok özgün fikri arasında en
özgün olanı, ebedi tekerrür görüşüdür.
Ebedi tekerrür,
çoğunlukla kozmolojik bir hipotez olarak yorumlanır. Kozmolojik bir görüş olma
sıfatıyla da, evrende zaten olup bitmiş olan her şeyin ve tam da şu anda
gerçekleşmekte olan her şeyin ve gelecekte gerçekleşecek her şeyin, çoktan
gerçekleşmiş olduğunu ve tamamen aynı düzende ve sonsuz kereler, tamamen aynı
olaylarca öncelenerek ve izlenerek tekrar gerçekleşeceğini savunur. Bu
döngülerin her biri diğer döngülerin her biriyle tamamen aynıdır; aslında
yalnızca, sonsuzluğa uzanarak üst üste tekrarlanan tek bir döngü oluştuğunu
söylemek daha doğru olurdu (tabii eğer bu bağlamda herhangi bir şey doğru
olabilirse. Bu durumda, biri çıkıp “dünyadan kendisini zaten sonsuz biçimde sık
sık tekrarlamakta olan ve oyununu in infinitum'da. oynayan döngüsel bir hareket
olarak” söz edebilir pekala (WP, 1066). Bu tekrarlamalar arasında hiçbir
çeşitleme, dolayısıyla hiçbir etkileşim yoktur. Şu an yapmakta olduğumuz her
şeyi, hatırlaması imkânsız olsa da. geçmişte zaten yapmışızdır, bunun
hatırlanması olanaklı değildir, çünkü bu, döngünün tekrarlarının ikisi arasında
bir etkileşim oluştururdu. Ve her şeyi, tam da şu an yapmakta olduğumuz
haliyle, sonsuz kereler yapacağız gelecekte de.
Bazı yorumcular,
Nietzsche’nin bu mahiyette bir teoriyi gerçekten de benimsemiş olabileceğine
kolay kolay inanamasa da, Nietzsche’nin metinlerinde bu tür bir okumayı
destekleyecek şeyler bulunması imkânsız değildir. Ama elde edilecek kanıtlar
aydınlatıcı olmaktan uzaktır. Bir kere, Nietzsche’nin tekerrürü tartıştığı
birtakım pasajlarda bu kozmolojik öğretiye rastlanmaz. İkincisi, Nietzsche’nin
aslında tekerrür ve tekerrürün psikolojik etkisi hakkında yazdıklarının çoğu,
kendisini bu kozmolojik hipoteze adamasını gerektirmez. Nietzsche’nin ebedi
tekerrürü böylesine özel bir şekilde yerleştirdiği psikolojik kullanım,
herhangi bir fiziksel evren teorisinden tümüyle bağımsız daha zayıf bir görüşü
önvarsayar. Bu daha zayıf görüşse, Nietzsche yorumcularının, hatta belki de
bazen kendisinin ebedi tekerrürü özdeşleştirdiği kozmolojik teoriden çok daha
ciddi bir dikkat gerektirir.
Nietzsche zaman
zaman, bu kozmolojinin kendisi için yararsız olduğundan kuşkulanmış olabilir.
Şayet bu doğruysa, kozmolojik olarak yorumlanması durumunda teorinin bazı
ispatlardan yoksun olamayacağı gerçeğine rağmen, Nietzsche’nin tekerrürün
“ispatlarını” asla yayımlamamış olmasının nedeni açıklanmaktadır.
Muhtemelen hiçbir
ampirik desteğe sahip olamayacak bir teori olması nedeniyle tekerrür temelde,
bir tür a priori ispattan bağımsız olarak pek de inandırıcı bir görünüm arz
etmez. Bu öyle önemsiz bir mesele de değildir, çünkü Nietzsche ünlü bir pasajda
tekerrürü Böyle Buyurdu Zerdüşt'ün “temel anlayışı” olarak tanımlar (EH. III, Z
üstüne, 1) ve tam da belirttiğimiz gibi, Zerdüşt’ü tekerrürün öğreticisi
addeder. Ama bir evren teorisini öğretmek en azından bu teorinin doğru olduğunu
göstermeye bir ölçüde çaba harcanmasını gerektirir ve Nietzsche yayımlanan
yapıtlarında bu tür bir çabaya asla girmemiştir. Zerdüşt'ün yazıldığı üslubun,
teorinin bilimsel bir ispatına yönelik bir girişime izin vermediği iddia edilebilir.
Zerdüşt’ün birazdan ayrıntılı bir şekilde tartışacağım “Görü ve Bulmaca Üstüne”
(Z, III, 2) başlıklı bölümcesinin, çalışmanın lirik üslubuyla bağdaşabilecek ölçüde bu tür bir ispat sunmaya yaklaştığı öne sürülebilir. Ama Nietzsche’nin
Putların Alacakaranlığı'nda kendisini ebedi tekerrürün öğreticisi olarak
tanımladığını da zaten görmüştük. Bu çalışmanın üslubu ve gücü, Zerdüşt'ün
tonundan kesin bir biçimde farklılık gösterir ve kozmolojik öğretinin titiz ve
kesin bir ispatına kolaylıkla olanak tanıyabilir, ama yine de, Nietzsche bu
metinde de bu tür ispata yer vermemeyi tercih etmiştir.
Nietzsche notlarında
kozmolojinin ispatına ilişkin bazı taslaklar bırakmıştı ve Elizabeth
Förster-Nietzsche bunlardan bazılarına Güç istemi' nde yer vermiş, bu taslakları
kitabın sonuna ekleyerek büyük bir ağırlık kazanmalarını da sağlamıştı (M’P,
1053-1067). Ama bu taslakların amacının ne olduğunu saptamak çok zordur.
Yayımlanmamış olma statüleri değil de sırf bu durum, söz konusu ispat
taslaklarının Nietzsche’nin görüşünün merkezinde yer aldıklarını düşünmeyi
zorlaştırmaktadır. Acaba Nietzsche asla yazamamış olduğu bir çalışmada bunlara
yer vermeyi mi planlamıştı? Bulduğu bu ispattan pek hoşnut olmamıştı da, tatmin
oluncaya dek yayımlamamaya mı karar vermişti? Yoksa, tekerrürün düşüncesi
açısından taşıdığı öneme karşın öğretinin bir ispatının sonuçta hiç gerekli
olmadığını mı düşünüyordu?
Bu sorulara verilecek
yanıtlar ne olursa olsun, Nietzsche tamamlanmamış ve geçersiz olan “ispatı”ndan
son derece hoşnutsuz olsa gerektir. Bu soruna iyiden iyiye ayrıntılı bir
şekilde eğilmeksizin, evren tarihinin kendisini ebediyen tekrarlamakta olduğu
sonucuna ulaşabilmek için en azından iki önermenin gerekli olduğunu
görebiliriz:
(1) Evrendeki enerji
toplamı sonludur
(2) Evrendeki enerji
hallerinin toplam sayısı sonludur
Bu önermeleri açık
bir biçimde tartışan Nietzsche, birinci önermenin İkincisini gerektirdiğini
düşünüyor gibidir (KGW, V2, 421). Ama bu doğru değil. Bir sistem ancak sınırlı
miktarda enerjiye sahip olabilir, ama yine de, bu toplam sonsuz sayıda farklı
şekilde dağıtılabilir; öyleyse, bu da, Nietzsche’nin düşündüğü tekrarlanmayı
engelleyecektir. İkinci önerme bağımsız bir şekilde haklı çıkarılmalıdır, ama
bu tür bir haklı çıkarmanın ne olacağı sonuçta açık değildir. Ne olursa olsun,
bu ve benzeri değerlendirmelerin arkasında, George Simmel'in 2. önermenin doğru
olduğunu ve sistemde yalnızca sınırlı sayıda hal (kesin bir dille, üç hal)
bulunduğunu kabul eden; ama yine de bu hallerin belirli bir kombinasyonunun
asla tekerrür etmeyeceğini gösteren klasik çürütmesi yatmaktadır.
Tekerrürün kozmolojik
yorumunu desteklemek üzere yaygın olarak kullanılan pasajlara ilişkin dikkatli
bir okuma, her ne kadar bu pasajlar tekerrüre dair bir ispat önermese de, bu
teoriyi öne sürdüklerinin bile kesin olmadığını gösterir. Örneğin, aslında Nietzsche’nin
ebedi tekerrürü “tüm muhtemel hipotezlerin en bilimsel olanı” diye tanımladığı
farklı notlarından derlenen pasajlardan oluşan Güç İstemi'nin 55. notu bu tür
pasajlardan biridir. Nietzsche’nin “bilimsel” sıfatıyla “nesnelliği” kastetmesi
gerektiği ve bununla da “fizikseli” ifade ediyor olması gerektiği varsayılarak,
dolayısıyla söz konusu hipotezi kozmolojik olarak değerlendirdiği öne
sürülmektedir (cf. Kaufmann, s. 326). Ama bu varsayım yersizdir. Öncelikle,
wissenschaftlich'ın yan anlamlarının İngilizce scientifıc (bilimsel) sözcüğünün
yan anlamlarından çok daha geniş olduğu klişesini bir yana bırakıp,
Nietzsche’nin doğa bilimlerine duyduğu şüpheyi anımsayalım: “Fiziğin de
dünyanın bir açıklaması değil, yalnızca (af buyurursanız, bize göre!) bir yorumu
ve tefsiri olduğu, beş altı kafaya dank ediyor belki de” (BGE, 14); “bugün
kendisini ‘nesnellik’ diye, ‘bilimsel olmak’ diye, ... ‘istemden bağımsız saf
bilgi’ diye gösteren şeyin çoğu sadece ve sadece kuşkuculuk ve istemin felce
uğraması görünümüne bürünmüştür” (BGE, 208). Bu yüzden, ebedi tekerrürün
Nietzsche’nin fiziği yine fiziğin oyununda; her halükârda geleneksel
değişkesiyle kabul etmediği oyununda alt etme çabasını yansıttığını elde kanıt
olmadan varsayamayız. Keza, Nietzsche’nin bu açıklamasını yorumlayacaksak,
içerisinde hasıl olduğu bağlama da dikkat etmemiz gerekir. Bu sözün geçtiği
pasaj şöyle başlar: “Gelin bu düşünceyi
en korkunç biçimiyle düşünelim: Olduğu haliyle, hiçbir anlamı veya amacı
olmayan varoluş, yine de kaçınılmaz olarak, herhangi bir hiçlik finali
olmaksızın tekerrür eden bu varoluş: ‘Ebedi tekerrür.’ Nihilizmin en uç
biçimidir bu: Ebedi hiçlik! (‘anlamsızlık’!)" (WP, 55). Burada söz
konusu olan kesinlikle, evrenin herhangi bir şekilde ilerlemediği, yöneldiği
özgül hiçbir şey bulunmadığı ve sonsuz biçimde şimdi olduğu haliyle devam
edeceği düşüncesidir yalnızca -tam da kendisinde gerçekleşen aynı olay
teklerinin ebediyen tekrarlanacağı görüşü değil. Nietzsche Hıristiyanlığın ve
bütün dünyanın olduğu kadar her bireysel hayatın da kendisine ait bir amacı
olduğu fikrinin çöküşünü tartışmaktadır. Bu çöküş artık, “sanki varoluşun
sonuçta hiçbir anlamı olmadığını, her şeyin boşuna olduğunu ... Hiçbir hedefi
veya ereği olmayan ‘sonuçsuz’ zaman diliminin en kötürümleştirici fikir olduğunu"
gösteriyor gibidir (WP, 55).
Nietzsche bu pasajın
tümünde, tekerrürün genellikle bir tutulduğu özgül kozmolojik görüşü bir
kerecik olsun dile getirmez. Dünyanın var olduğu sürece bu ya da şu şekilde hep
olduğu gibi olmaya devam edeceği, hiçbir nihai halin, daha önce göçüp gidenleri
kurtarmayacağı kavrayışıyla ilgilenir yalnızca. Bu pasajın bizi ilgilendiren
terime ilişkin kendi yorumunu sunduğunu fark ettiğimizdeyse, bu daha da açıklık
kazanır. Nietzsche, yukarıda tanımlandığı şekliyle tekerrürün “tüm muhtemel
hipotezlerin en bilimsel olanı” olduğunu yazdıktan sonra, hiç ara vermeden
“Nihai amaçları yadsıyoruz; varoluşun böyle bir amacı olsaydı, çoktan
ulaşılırdı” (\VP, 55) der. Bu ise, nesnel olmak veya olgulara tekabül ediyor
olmak yerine (Nietzsche’nin ne olursa olsun tutarsız bulduğu nosyonlardır
bunlar), ebedi tekerrürün, tam anlamıyla teleolojik olmaması anlamında
“bilimsel” olduğunu gösterir; sonuçta bu nokta, bu notun ilişkili olduğu ana
temadır. Bu bölümde sunulan tekerrür yorumu kesinlikle terimin bu anlamıyla
“bi-limsel”dir.
Aslında,
Nietzsche’nin yayımlanmış tekerrür tartışmalarında kozmolojiye belirgin bir
gönderme yapıldığına rastlamak çok zordur. Bir yerde, “en yüksek-tine sahip,
canlı ve dünyayı onaylayan insan ideali, olmuş olan ve olmakta olanla uyum
içinde olmayı kabul etmeye ve öğrenmeye yanaşmakla kalmayıp, doymak bilmeksizin
da capo diye haykırarak, olmuş olan ve olmakta olanın sonsuza dek
tekrarlanmasını isteyen insan ideali”ne (BGE, 56) övgüler yağdırır. Ama burada
ima edilen, “olmuş olan ve olmakta olan”ın ebediyen tekerrür etmesi arzusudur.
Pasaj, tekrarlanacak şeyin ne olduğu konusunda, ebedi tekerrürle
ilişkilendirilen kozmolojinin doğru olup olmadığı konusunda ve hatta sonuçta
tutarlı olup olmadığı konusunda oldukça muğlaktır. Bu hipotezin doğruluğu şu
pasajda hiçbir şekilde önvarsayılmamaktadır: “Bir insan için büyüklük formülüm: amor fati; kişinin ne ileride ne
geçmişte ne de ebediyette, hiçbir şeyin farklı olmasını istememesi. Zorunlu
olana katlanmak yetmez sadece, hele hele onu gizlemek hiç yetmez -her tür
idealizm zorunlu olan karşısında bir aldatmacadır- mesele onu sevmekte"
(EH. II, 10).
Bütünüyle aydınlatıcı
görünen şu metin bile, dikkatli bir okuru şüphe içinde bırakır:
Ölüp gitmenin ve yok etmenin onaylanması. Dionysosça bir felsefenin
ayırıcı özelliğidir bu; muhalefet ve savaşa bile Evet demek; varlık kavramının
ta kendisinin kökten yadsınmasıyla birlikte, oluş -tüm bunlar kesinlikle,
bugüne dek düşünülen başka her şeyden çok daha yakından ilgili benimle. “Ebedi
tekerrür" öğretisi, tüm şeylerin koşulsuzca ve sonsuzca tekrarlanan döngüsel
akışının öğretisi yani (alle Dinge] -Zerdüşt’ün bu öğretisi sonuçta zaten
Herakleitos tarafından öğretilmiş olmalıydı. (EH, III. AT üstüne, 3)
Sanırım, alle Dinge
ifadesinin dünya tarihinde tüm tekil meydana gelişlerin her birine gönderme
yaptığını sorgusuz sualsiz varsaysaydık hata yapmış olurduk; çünkü Nietzsche
tekerrürü, dünya tarihini oluşturan tekil olaylarla değil, doğanın döngülerinin
sonsuz tekrarlanışını vurgulayan bir din olan Dionysosçulukla ilişkilendirir.
Nietzsche’nin kendisinin burada altını çizdiği nokta, Dionysosçuluğun bu
döngülerin her boyutunu, hatta yozlaşma ve bozulmaya dayanan evreleri bile
yücelttiği gerçeğidir. Nietzsche’nin görüşünün Herakleitos’un görüşüyle
bağlantısı ise, kozmoloji aracılığıyla değil, Herakleitos’un savaş ve ölümün,
barış ve hayatın diğer yakaları olduğunu, bunların hiçbirinin bir diğeri
olmaksızın var olamayacağını yazmasıyla sağlanır. Aslında, Nietzsche bazen
kendisine bu kadar sık atfedilen kozmolojiyi tümüyle yadsıyor görünür:
“Yakınımızdaki yıldızların döngüsel hareketleri kadar zarif bir şeyi genel bir
şekilde ve her yerde koyutlamaktan kaçınalım" (GS, 109).
Böyle Buyurdu
Zerdüşt'te bir kozmoloji sunmaya iyice yaklaşan iki pasaj yer alır. “İyileşen Kişi”
(Z, III, 13) başlıklı bölümcede Zerdüşt sonunda, “en berbat düşünce”si
(tekerrürle olan bağlantısı ilerledikçe açıklık kazanması gereken bir fikir) olarak
tanımlanan şeyle hesaplaşmayı başarır. Bu düşünce öylesine korkunçtur ki,
karşılaştığında tam tamına yedi yıl duygularını belli etmeden sakin görünmeye
çalışarak yalan söyler. Bu dönemin sonunda, kendisini bekleyip korumakta olan
hayvanları ona seslenip şöyle derler:
Her şey gider, her şey geri gelir, sonsuzca döner varlık çarkı. Her şey
ölür, her şey yine çiçeklenir; sonsuzca sürer varlık yılı. Her şey parçalanır,
her şey yeniden birleşir; sonsuzca inşa edilir aynı ev. Her şey ayrılır, her
şey diğer her şeyle esenleşir yine; sonsuzca sadık kalır kendine varlık
halkası. Her Şimdide yeniden başlar varlık; Orası denen halka Burası denen her
yerin etrafında döner. Merkez ise her yerdir. Eğridir ebediyetin yolu. (Z,
III, 13)
Ama bu bir kez daha,
önceden tartışmış olduğum Dionysosça doğa görüşünden başka bir şey değildir.
Yine de, hayvanlar Zerdüşt’ü “ebedi tekerrürün öğreticisi” olarak tanımaya
devam eder ve ona “bu öğretiyi öğretecek ilk” kişi olduğunu söyler. Ardından,
şu iddiada bulunurlar: “Senin öğrettiğin
şeyi biliyoruz: Her şeyin sonsuz olarak döndüğünü ve her şeyle birlikte bizim
de; önceden sonsuz kez var olduk ve bizimle birlikte her şey de” (Z, III,
13). Hayvanların Zerdüşt’ün bir öğretiyi (eğer doğruysa) zaten sonsuz kereler
öğretilmiş olan bir öğretiyi öğretecek ilk kişi olması gerektiğini iddia
etmeleri gerçeğinde bir ironi yatmaktadır. Bu öğretiyi ilk sunacak olanın onlar
(hayvanlar) değil de Zerdüşt olmasında ise daha da güçlü bir ironi
bulunmaktadır. Ama daha da önemlisi, sevgiyle ama yine de tepeden bakarak
hayvanlarını “soytarılar ve laternalar” diye çağıran ve onları düşüncelerini
“bir laterna türküsüne” dönüştürmekle suçlayan Zerdüşt'ün kendisinin tümüyle
sessiz kalması ve hayvanlarının kendisine yakıştırdığı düşünceyi hiç mi hiç
kabul etmemesidir. Hatta bu fikrin bile, bir kozmoloji olarak ebedi tekerrürün
katı bir değişkesi olması da gerekmez. Hayvanların Dionysosçuluğuyla tutarlı
biçimde, bizi oluşturan şeyin zaten tüm farklı kombinasyonlarda sonsuz kere var
olmuş olduğu ve tekrar tekerrür edeceği fikri olabilir bu. Nietzsche şunları
yazarken kafasında böyle bir fikir bulunuyor olabilir “Dünya var olan bir şey, yitip giden bir şey değil. Ya da bunun yerine:
Oluyor, yitip gidiyor, ama yitip gitmeye asla son vermiyor -dışkıları onun
besini” (WP, 1066). Gerçekten de, Nietzsche Eğitimci Olarak
Schopenhauer'da, aynı insanın bir kozmik orantılar tesadüfü aracılığıyla bile
iki kez var olamayacağını öne sürer kesin bir şekilde: “Yüreklerimizde hepimiz de çok iyi biliyoruz, bizim benzersiz olarak
dünyada yalnızca bir kez olacağımızı ve tahayyül edilebilir hiçbir tesadüfün,
bizim (olduğumuz) gibi böylesine tuhaf biçimde renk renk, alacalı bulacalı bir
karışımdan oluşan bir bütünlüğü oluşturmak üzere ikinci kez bir araya
gelmeyeceğini" (UM, III, 1).
Etiketler:
Nietzsche,
Nietzsche Sils-Maria'da
Bulantı'nın Oluşumu
Sartre'ın meslek yaşamında Bulantı'nın (La Nausee) yerini belirtmek kolaydır: İlk büyük yapıtıdır bu onun; 1938'de yayımlanmasından başlayarak Sartre'ın büyük yazar olmasını sağlayan ve bugün artık tartışmasız klasik yapıt düzeyine ulaşmış bir yapıttır, ama kesinlikle modern niteliklidir; etkililiğinden de, yapıt ile okur arasında kişisel ve neredeyse özel olan, duygulanım türünden bir ilişki yaratan o tuhaf gücünden de bir şey yitirmemiştir. Aime Cesaire'in Doğduğum Ülkeye Bir Dönüşün Notları, Julien Gracq'ın Argol Şatosunda ve Michaux'nun en iyi yapıtlarıyla aynı dönemde yayımlanmış olan Bulantı'nın apayrı bir tarihsel önemi vardır; bir yandan otuzlu yılların gündelik yaşamı ile ilgili eşsiz bir belgedir; öte yandan da, yazın açısından da yeni bir hareket noktasını belirtir. 19 Ekim 1945 tarihli Carrefour'da Armand Hoog'un da dediği gibi bu kitap, "bir tür kurtuluşu olarak alımlanmıştı: Bir Fransız yeni romanının sezinlenmesine olanak vermişti."
Özyaşamöyküsü açısından Bulantı Sartre'ın bütün geçmişini özetleyen ve yoğun biçimde sunan bir bütündür. 1931 ile 1936 yılları arasında Sartre'ın yaşadığı deneyimlerle zenginleşmiştir ve iletide gerçekleşecek olan yapıtın haberini verir, geriye dönük olarak da değişikliğe uğratılmaya açıktır. Sartre da Bulantı'yı belirgin biçimde öbürlerine yeğ tuttuğunu gözü kapalı kabul eder ve şöyle der: "Aslında bir tek şeye sadıkım, Bulantı'ya."
Günümüzde Simone de Beauvoir'ın anıları ve yeni ortaya çıkan belgeler sayesinde kitabın nasıl doğduğunu biliyoruz. Bulantı dört evrede oluşmuş: Yirmili yılların sonundan başlayarak "Sevgili arkadaşı" Nizan gibi Sartre da olumsallık üstüne bir deneme yazmayı düşünür. (Bu kavramı daha gençlik yıllarındaki yazılarında bile, özellikle de "Ruhsal Yaşamda İmge" adlı yüksek okul bitirme çalışmasında "Une Defaite" (Bir Bozgun) adlı metninde kullandığı görülür) Sartre 1931'de Le Havre' a gittiğinde "Olumsallık üstüne bir savunma metni"ni yazmaya girişir. Yazar başlangıçta güçlüklerle karşılaşmış olsa da bu metin iki üç yıllık bir çalışma sonunda Bulantı'nın ilk biçimini (versiyonunu) oluşturacaktır. Peki neden ama 1931 yılı? Çünkü 1931 yılı Sartre için; "akıl çağı"na bir ilk geçişi belirtir; bu geçiş öğrenim ve askerliğin sona ermesi, yoksullaşarak toplumsal yaşama katılımla gerçekleşmiştir; bu yıl aynı zamanda La Legende de verite'nin (Hakikatin Efsanesi) birçok yayıncı tarafından reddedilip başarısızlığa uğradığı ve yazacağı kitap için tamamlayıcı okumalar (Valery'nin Eupalinos'u -Çakıltaşı bölümü ile Rilke'nin Malte Laudris Bridge'nin Notları adlı kitabı) yaptığı yıldır. Simone de Beauvoir Marsilya'ya atanınca Sartre Le Havre'da tek başına kalır; felsefe dersleri vermektedir; yankılarını Nietzsche'de bulduğu ve La legente de verite'de de işlemiş olduğu bir serüveni yaşamaya, yalnız adam serüvenini somut olarak yaşamaya hazırdır.
Sartre henüz yayımlanmamış bir söyleşide şu açıklamayı yapar: "Le Havre'a geldiğimde, önceden yazılmış ufak tefek yazılarım da vardı, şimdi artık yazmaya başlama vaktidir diye düşünüyordum. Gerçekten de ilk orada başladım, ama çok zaman aldı..." Atkestanesinin fark edilişi Ekim 1931'e rastlar, Sartre'ın bize yapıtı içinde verdiği tarihlerinde sanırız ciddiye alınması gerekir. Romandaki kronolojinin tam bir incelemesi bize, tarih taşımayan yaprağın dışında, romanın Pazartesi 25 Ocak 1932'yle (özgün baskıda yanlış olarak belirtildiği gibi 29 Ocak değil) Çarşamba 24 Şubat (1932) arasında geçtiğini gösteriyor.
Bulantı'nın tasarısının gerçekten somutlaşması ve süreklilik kazanması Sartre'ın tarihsel olarak belli bir dönem boyunca günlük tutmaya karar verdiği sırada gerçekleşmiştir. Roquentin'i (okunuşu: Rokanten) Printania otelinde betimleyen kesitlerde, yapıtı bir serüven romanına ya da polisiye bir romana yaklaştırabilecek olan kesitlerde ilk biçime aittir. (Mutsuz Roquentin'in başına gelenlerin sorumlusu kim dersiniz? - Olumsallıktır!)
Bilindiği gibi Sartre kitabın ikinci biçimini 1934'de tamamlamıştır; o sıralarda Berlin'deki Fransız enstitüsü'nde burslu olarak kalmakta ve Husserl'in İdeen'ini okumaktadır. Bulantı için yararlı olmuş olan fenomenolojinin keşfi ve daha kesin bir felsefi çatıya kavuşması burada gerçekleşmiştir denebilir.
Bulantı'nın üçüncü birimi 1936'da tamamlanmıştır; bu çalışmada yeni bir yaşanmışlığın bazı öğelerini (müzeleri ve psikiyatri kliniğin ziyaretler) özellikle de Şubat 1935'ten başlayarak yazarın meskalin kaynaklı depresyonundan doğan sonuçları (yengeç ve akbaba, şemsiye hayalleri, vb.) bir araya getirilmiştir. Artık Melancholia başlığını taşıyan kitabın fantastik olma özelliği de asıl burada güçlenir.
Elyazılı olarak elimize geçmiş tek biçim bu üçüncü versiyondur. Kitabın hazırlanmasındaki dördüncü evre olumsuz nitelikte olacaktır: (Oto)sansür evresidir bu. Beklenmedik çeşitli olaylardan sonra elyazılı metin Gallimard tarafından kabul edilir, ama Brice Parain aracılığıyla kendisinden birçok bölümü çıkartması, ayrıca en cüretkar kesitleri ve en açık saçık sözcükleri atması istenir. Bu konuda başvurulan kişi de avukat Maurice Garçon'dur.
Kitabı çok uzum tuttuğunun farkında olan Sartre, Brice Parain'in uyarılarını kabul eder ve özellikle Roquentin geçmişiyle, Printania otelindeki yaşamıyla ilgili elli kadar yaprağı çıkarır (bu arada, iki roman kişisi hizmetçiyi de atar, bunlar yayımlanan versiyonda hiç yer almazlar), Bouville'deki yaşamla ilgili ayrıntıları, tecavüz sahnesini, atkestanesinin kökü ve Anny'le karşılaşma sahnelerini de çıkarıp atar. Böylece Sartre Roquentin'e artık "Ben ne bir başkan, ne bir sorumlu, ne de bir başka enayiyim" ya da "burjuva erdemlerinin içine tükürüyorum, ayrıca sizi de iplemiyorum" dedirtmez. "Doigt" (parmak) sözcüğü çoğu zaman "queue" ( kamış) sözcüğünün yerini alır. Roquentin artık "çadır kurmaz", "bir çift küçük külrengi t.ş.k" "bir çift kül rengi yumru"ya dönüşür. Görüldüğü gibi bu çıkartılanlar ya da değişiklikler daha çok popülist ve erotik özellikleriyle ilgilidir. Çıkarılanlar kendi içlerinde ilginç olmasına ve yayımlanmış olan metnin kimi karanlık noktalarının anlaşılmasına olanak vermesine karşın, sonuçta hiçbir önemli şeyi metinden çekip almazlar; hatta denilebilir ki paradoksal olarak, bunun yapılması yerinde olmuş, yapıtı hantallaştıracak ve gereksiz yinelemelere yol açabilecek şeylerden kurtarmıştır.
Özyaşamöyküsü açısından Bulantı Sartre'ın bütün geçmişini özetleyen ve yoğun biçimde sunan bir bütündür. 1931 ile 1936 yılları arasında Sartre'ın yaşadığı deneyimlerle zenginleşmiştir ve iletide gerçekleşecek olan yapıtın haberini verir, geriye dönük olarak da değişikliğe uğratılmaya açıktır. Sartre da Bulantı'yı belirgin biçimde öbürlerine yeğ tuttuğunu gözü kapalı kabul eder ve şöyle der: "Aslında bir tek şeye sadıkım, Bulantı'ya."
Günümüzde Simone de Beauvoir'ın anıları ve yeni ortaya çıkan belgeler sayesinde kitabın nasıl doğduğunu biliyoruz. Bulantı dört evrede oluşmuş: Yirmili yılların sonundan başlayarak "Sevgili arkadaşı" Nizan gibi Sartre da olumsallık üstüne bir deneme yazmayı düşünür. (Bu kavramı daha gençlik yıllarındaki yazılarında bile, özellikle de "Ruhsal Yaşamda İmge" adlı yüksek okul bitirme çalışmasında "Une Defaite" (Bir Bozgun) adlı metninde kullandığı görülür) Sartre 1931'de Le Havre' a gittiğinde "Olumsallık üstüne bir savunma metni"ni yazmaya girişir. Yazar başlangıçta güçlüklerle karşılaşmış olsa da bu metin iki üç yıllık bir çalışma sonunda Bulantı'nın ilk biçimini (versiyonunu) oluşturacaktır. Peki neden ama 1931 yılı? Çünkü 1931 yılı Sartre için; "akıl çağı"na bir ilk geçişi belirtir; bu geçiş öğrenim ve askerliğin sona ermesi, yoksullaşarak toplumsal yaşama katılımla gerçekleşmiştir; bu yıl aynı zamanda La Legende de verite'nin (Hakikatin Efsanesi) birçok yayıncı tarafından reddedilip başarısızlığa uğradığı ve yazacağı kitap için tamamlayıcı okumalar (Valery'nin Eupalinos'u -Çakıltaşı bölümü ile Rilke'nin Malte Laudris Bridge'nin Notları adlı kitabı) yaptığı yıldır. Simone de Beauvoir Marsilya'ya atanınca Sartre Le Havre'da tek başına kalır; felsefe dersleri vermektedir; yankılarını Nietzsche'de bulduğu ve La legente de verite'de de işlemiş olduğu bir serüveni yaşamaya, yalnız adam serüvenini somut olarak yaşamaya hazırdır.
Sartre henüz yayımlanmamış bir söyleşide şu açıklamayı yapar: "Le Havre'a geldiğimde, önceden yazılmış ufak tefek yazılarım da vardı, şimdi artık yazmaya başlama vaktidir diye düşünüyordum. Gerçekten de ilk orada başladım, ama çok zaman aldı..." Atkestanesinin fark edilişi Ekim 1931'e rastlar, Sartre'ın bize yapıtı içinde verdiği tarihlerinde sanırız ciddiye alınması gerekir. Romandaki kronolojinin tam bir incelemesi bize, tarih taşımayan yaprağın dışında, romanın Pazartesi 25 Ocak 1932'yle (özgün baskıda yanlış olarak belirtildiği gibi 29 Ocak değil) Çarşamba 24 Şubat (1932) arasında geçtiğini gösteriyor.
Bulantı'nın tasarısının gerçekten somutlaşması ve süreklilik kazanması Sartre'ın tarihsel olarak belli bir dönem boyunca günlük tutmaya karar verdiği sırada gerçekleşmiştir. Roquentin'i (okunuşu: Rokanten) Printania otelinde betimleyen kesitlerde, yapıtı bir serüven romanına ya da polisiye bir romana yaklaştırabilecek olan kesitlerde ilk biçime aittir. (Mutsuz Roquentin'in başına gelenlerin sorumlusu kim dersiniz? - Olumsallıktır!)
Bilindiği gibi Sartre kitabın ikinci biçimini 1934'de tamamlamıştır; o sıralarda Berlin'deki Fransız enstitüsü'nde burslu olarak kalmakta ve Husserl'in İdeen'ini okumaktadır. Bulantı için yararlı olmuş olan fenomenolojinin keşfi ve daha kesin bir felsefi çatıya kavuşması burada gerçekleşmiştir denebilir.
Bulantı'nın üçüncü birimi 1936'da tamamlanmıştır; bu çalışmada yeni bir yaşanmışlığın bazı öğelerini (müzeleri ve psikiyatri kliniğin ziyaretler) özellikle de Şubat 1935'ten başlayarak yazarın meskalin kaynaklı depresyonundan doğan sonuçları (yengeç ve akbaba, şemsiye hayalleri, vb.) bir araya getirilmiştir. Artık Melancholia başlığını taşıyan kitabın fantastik olma özelliği de asıl burada güçlenir.
Elyazılı olarak elimize geçmiş tek biçim bu üçüncü versiyondur. Kitabın hazırlanmasındaki dördüncü evre olumsuz nitelikte olacaktır: (Oto)sansür evresidir bu. Beklenmedik çeşitli olaylardan sonra elyazılı metin Gallimard tarafından kabul edilir, ama Brice Parain aracılığıyla kendisinden birçok bölümü çıkartması, ayrıca en cüretkar kesitleri ve en açık saçık sözcükleri atması istenir. Bu konuda başvurulan kişi de avukat Maurice Garçon'dur.
Kitabı çok uzum tuttuğunun farkında olan Sartre, Brice Parain'in uyarılarını kabul eder ve özellikle Roquentin geçmişiyle, Printania otelindeki yaşamıyla ilgili elli kadar yaprağı çıkarır (bu arada, iki roman kişisi hizmetçiyi de atar, bunlar yayımlanan versiyonda hiç yer almazlar), Bouville'deki yaşamla ilgili ayrıntıları, tecavüz sahnesini, atkestanesinin kökü ve Anny'le karşılaşma sahnelerini de çıkarıp atar. Böylece Sartre Roquentin'e artık "Ben ne bir başkan, ne bir sorumlu, ne de bir başka enayiyim" ya da "burjuva erdemlerinin içine tükürüyorum, ayrıca sizi de iplemiyorum" dedirtmez. "Doigt" (parmak) sözcüğü çoğu zaman "queue" ( kamış) sözcüğünün yerini alır. Roquentin artık "çadır kurmaz", "bir çift küçük külrengi t.ş.k" "bir çift kül rengi yumru"ya dönüşür. Görüldüğü gibi bu çıkartılanlar ya da değişiklikler daha çok popülist ve erotik özellikleriyle ilgilidir. Çıkarılanlar kendi içlerinde ilginç olmasına ve yayımlanmış olan metnin kimi karanlık noktalarının anlaşılmasına olanak vermesine karşın, sonuçta hiçbir önemli şeyi metinden çekip almazlar; hatta denilebilir ki paradoksal olarak, bunun yapılması yerinde olmuş, yapıtı hantallaştıracak ve gereksiz yinelemelere yol açabilecek şeylerden kurtarmıştır.
Kitaplar
İki alışveriş, (dostluk ve aşk) rastlantılara ve başkalarına bağlıdır; biri aramakla bulunmaz kolay kolay, öteki yaşla solar gider. Onun için hayatımı doldurup doyuramazdı onlar. Üçüncü alışveriş, kitaplarla kurduğumuz ilişkidir ki daha sağlam ve daha çok bizimdir. Ötekilerin başka üstünlükleri vardır, ama bu üçüncüsü daha sürekli ve daha kolayca yararlıdır. Ömür boyu yanı başımda, her yerde elimin altındadır. Kitaplar yaşlılığımda ve yalnızlığımda avuturlar beni. Sıkıntılı bir avareliğin baskısından kurtarır, hoşlanmadığım kişilerin havasından dilediğim zaman ayırıverirler beni. Fazla ağır basmadıkları, gücümü aşmadıkları zaman acılarımı törpülerler. Rahatımı kaçıran bir saplantıyı başımdan atmak için kitaplara başvurmaktan iyisi yoktur; hemen beni kendilerine çeker, içimdekinden uzaklaştırırlar. Öyleyken, onları yalnız daha gerçek, daha canlı, daha doğal rahatlıklar bulamadığım zaman aramama hiç de kızmaz, her zaman aynı yüzle karşılarlar beni.
Atını yularından tutup ardından çekene yürümek kolay gelir, derler. Bizim Jacques, Napoli ve Sicilya kralı, o genç, güzel, gürbüz adam, sedyeyle taşıtırmış kendini uzun yollarda, başı fukara işi bir yastığa dayalı, boz kumaştan bir giysi ve takkeyle; ama şahane bir alay gelirmiş ardından: tahtırevanlar, yukarıdan çekilen türlü türlü binek atları, rütbeli cübbeli kodamanlar, görevliler: Bu ne perhiz bu ne turşu dedirtecek gibi. İyileşmek elinde olan bir hastaya acınmaz. Pek doğru olan bu atasözünü ben denemiş ve kullanmış olarak, kitaplardan gördüğüm yarar için söyleyebilirim. Gerçekten ben kitapları, kitap nedir bilmeyenlerden fazla kullanmam diyebilirim. Cimriler nasıl günün birinde kullanacağım diye hiç dokunmazlarsa definelerine, ben de öyle saklarım kitaplarımı. Ruhum onların benim olmasıyla doyar, yetinir. Savaşta, barışta kitapsız yola çıktığım olmaz; yine de hiç kitap açmadığım günler aylar olur. Biraz sonra, yarın, canım istediği zaman okurum derim. Zaman yürür gider beni dertlendirmeden; çünkü kitaplarımın dilediğim zaman bana sevinç verecekleri, yaşamıma destek olacakları düşüncesi anlatabileceğimden daha büyük bir rahatlık verir bana. İnsan hayatı denen bu yolculukta benim bulduğum en iyi nevale kitaplardır, ve ondan yoksun anlayışta insanlara çok acırım.
Montaigne
Etiketler:
Edebiyat
Vesaire
Kafka gibi, tuttuğum defterlerde uzun çizikler atıyorum satır
aralarına.
Bu noktada bir açıklamayı da gerekli görüyorum Barthes'ın ısrarlı uyarısını
dikkatinize sunarak: Karşılaştırmıyor, özdeşleştiriyorum.
——
Contact
Darwin bu gezegende, canlıların birbiri ardından gelmesinin dışarıdan empoze edilmiş biçimsel bir model uyarınca veya yalnızca bir doğrultuda olmadığını açıkça gördü. Yaşam başka her ne olursa olsun, sabit değildir, ayarlanabilirdir. Olumsuz ve güç çevre koşullarını aşarak buraya varmıştır. Geri dönülemeyecek yollar boyunca, değişmiş, gerekince tekrar değişmiştir. Canlı olan her yaratık kendine özgü bir geçmişin ürünüdür. Onun tam benzerinin bir başka gezegende ortaya çıkmasının istatiksel olasılığı anlamsız ölçüde küçüktür. Orada karanlıkta bir yerde yaşam, hatta hücreli yaşam olabilir. Ancak ister üst, ister alt basamakta olsun, onun biçimi, insan olmayacaktır. Bu biçim benzeri olmayan, uzun bir yolculuğun, orman çatılarının tavan aralarından geçen bir yolculuğun ürünüdür; başarısızlık olasılığı o kadar büyüktür ki, insan benzeri herhangi bir şeyin o yoldan tekrar gelmesi olanaksızdır.
Carl Sagan'ın yazdığı aynı adlı romandan uyarlanan harikulade bir film Contact. (1997, Robert Zemeckis) |
Akıl almaz büyüklükte bir evrenin karanlık boşluğunda bir toz zerresi gibi uçuşan bir dünyada, insan, inanılmaz ölçüde yalnızlaşmıştır. Görülmeyenden bir haber, bir işaret bulmak umuduyla zamanın basamaklarını ve bizzat yaşamın düzeneğini tarıyoruz. Bu gezegendeki -belki de bütün yıldız evrenindeki- yegane düşünen memeliler olarak bilinçli olmanın yükü ağır geliyor. Yıldızlara bakıyoruz ama işaretler belirsiz. Geçmişin kemiklerini kazıp çıkarıyoruz ve kökenimizi arıyoruz. Orada bir izlek var ama fazla dolaşık görünüyor. Bu karmaşıklığın belki de bir anlamı vardır; bu şekilde kendimize sürekli işkence yapıyoruz.
Gece, karanlık gökyüzünde, ışıklar geliyor ve gidiyor. İnsanlar sonunda düşündükleri şeylerden huzursuz olmuş, uykularında dönüp duruyorlar ve kötü rüyalar görüyorlar; ya da meteorlar tepelerinde yeşil yeşil fısıldaşırken yatakta uyanık, düşünüyorlar. Ancak bütün uzayda ya da binlerce dünyada, hiçbir yerde yalnızlığımızı paylaşacak insanlar olmayacak. Bilgelik var olabilir, güç var olabilir; uzayda bir yerlerde acayip organlarla çalıştırılan koca aletler bizim uzayda dönüp duran bulut enkazımıza boş yere bakıyor olabilir, onların sahipleri de bizim gibi hasret duyuyor olabilir. Bütün bunlara karşın, bize yanıt veren sadece yaşamın doğası ve evrim ilkeleridir. Başka bir yerde veya uzaklarda bir yerde, hiçbir zaman insan olmayacaktır.
Loren C. Eiseley
(Yazıyı Tübitak yayını olan Galilleo'nun Buyruğu isimli
kitaptan aktardım.Bilim iyi geliyor.)
(Yazıyı Tübitak yayını olan Galilleo'nun Buyruğu isimli
kitaptan aktardım.Bilim iyi geliyor.)
Etiketler:
Bilim,
Carl Sagan,
Sinema
Düşünceler (Baudelaire)
Kişi sanatla ne denli çok uğraşırsa kuşu o denli az kalkar.
Ruhla ilkellik arasında gitgide belirginleşen bir çatlama görülür.
İlkel adamın kuşu herkesten çok kalkar; düzücülük halkın lirizmidir.
Düzmek, bir başkasının içine girmeye can atmaktır, sanatçıysa kendi kendinden çıkmaz hiç.
*
Müzik gökyüzünü oyar.
*
Müzik uzayıp genişleme duygusu verir.
Az ya da çok bütün sanatlar da öyle; çünkü sanatlar sayıdırlar,
sayı ise uzayın bir çevirisidir.
Az ya da çok bütün sanatlar da öyle; çünkü sanatlar sayıdırlar,
sayı ise uzayın bir çevirisidir.
*
Nedir aşk?
İnsanın kendinden çıkma gereksinimi.
*
Mutluluk tek olmaktır, insanın özel bir biçimde kendi kendisiyle
fuhuş etmesidir.
İnsanın soylulukla sevme gereksinimi diye adlandırdığı işte yalnızlıktan duyduğu bu korkudur,
başka bir bedende ben'ini unutma gereksinimidir.
*
Kilise aşkı ortadan kaldıramadığı için, hiç olmazsa temizleyip arıtmak istedi onu, evliliği buldu.
Etiketler:
Baudelaire,
Edebiyat
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)