Stephan Jay Gould renkli bir kişiliktir. Kitaplarını okumak daima iç açıcı ve hoştur. Biyoloji, Gould'un kalemiyle yeni bir ruh ve canlılık kazandı. İnanmış fakat bilinçli bir evrimci olan Gould, bazı meslektaşlarının dogmatizmine karşı çıkar ve Darwin Kuramına, her ikna edici bilimsel yöntemin olmazsa olmaz özelliği açık fikirliliği yeniden kazandırmaya uğraşır.
Gould evrimde "ilerleme" kavramını dışlar. Afrika savanlarındaki aslanın, bulunduğu ortama, mikrop üremesine elverişli sıvımızdaki bakteriden daha iyi "uyum sağlamış" olmadığını söyler. Bu noktada onunla sadece aynı fikirde olabiliriz.
Ancak Gould daha ileri gider ve amipten insanoğluna giden, "okla belirtilmiş" evrim düşüncesini yeniden tartışmaya açar. La vie est belle (Hayat Güzeldir) adlı kitabında, biyoloji kitaplarımızda yer alan geleneksel "evrim ağacı" imgesine kuşkuculuktan da öte bir bakış açısıyla yaklaşır. Bu şemada, çok çeşitli dalların ortak bir gövdeden çıktığını ve bir sürü türe ayrıldığını hatırlatalım. En üst dalda, kuzenleri maymunların biraz üstüne insanımsılar yuva yapmıştır. Çoğu kez, dört ayaklılıktan ve maymunsu kafatasından iki ayaklılığa ve - genellikle beyaz erkeğe ait!- güzel, zeki alına geçişi anlatan resimli bir bölüm de bu diyagrama eşlik eder.
Kanada'daki Rocheuss Dağları'nda, Burgess Shale'de 520 milyon yıllık balık fosilleri gün ışığına çıkarıldı. Gould'a göre, Burgess'te bulunan hayvan türleri çok ender olarak günümüzdeki organizmaların evrimsel atalarına karşılık gelir. Bu antik soyların neredeyse tamamı, hiçbir iz bırakmadan yok olmuştur. Yalnızca "Pikaia" adındaki küçük bir organizma o dönemdeki atamız olabilir. Gould, bundan şu sonucu çıkarır: Pikaia, hayatta kalmış olmasaydı, yeryüzünde insanımsılar ortaya çıkmayacaktı.
.jpg) |
| http://burgess-shale.rom.on.ca /en/ fossil-gallery |
Gould aynı esinle, büyük ihtimalle dev bir göktaşı düşüşü sonucu gerçekleşen dinozorların yok oluşu olayını da kafasında kurar. Bu kıyımın memelilerin evrimini olanaklı kıldığı varsayımını kendi hesabına yeniden ele alır. Gould şöyle der: "Evrim filmini 65 milyon yıl öncesine kadar "yeniden geriye sardığımızı" düşünelim. Önceden bilinmeyen bir kütle çekimi etkisi sonucu katil göktaşının Yer'i ıskaladığını varsayalım. Sonra filmi yeniden seyredelim. Dinozorlar hala Dünya'dadır; memeliler evrimleşmemiş, türlere ayrılmamış ve ... insanımsıları dünyaya getirmemiştir.'
Gould'un çıkardığı sonuç, hiçbir şeyin bir insan bilincinin alnına biyosferde ortaya çıkacağını yazmadığıdır. Gezegenimize çarpacak kadar zevk sahibi olan göktaşına minnettar kalalım! Doğu Afrika'nın on milyon yıl önce yükselişini yeniden kafamızda canlandıralım. Bazı arkeologlara göre, bu olay maymunsuların insanlaşmasında önemli rol oynayacaktır. Afrika kabuğunun bu mutlu hareketi, insanımsıları ayakta kalmaya zorlayacaktır.
Gould'un savını şöyle özetleyelim: Biyolojik evrim, belirlenmiş olmaktan uzaktır, bütünüyle rastlantısal olaylara bağlı olacaktır, tam olarak önemsiz ya da olumsal olacak ve hiçbir yere gitmeyecektir. "Ok" yoktur.
Bu radikal tutum, duygularımızı kabartır. Varoluşumuz sapkın bir taşla matrak bir yer katmanına bağlı olacaktır! Her şey bir göktaşının kaotik yörüngesine ya da yer magmasının konveksiyon hareketinin olasılığına göre oynanıyorsa, metafizik sorgulayışlarımızdan geriye ne kalır? Varolmamızın "dayanılmaz hafifliği" yüreğimizi daraltır.
*
Kuşlar... Harika Kuşlar
Yapı Kredi Yayınları
sf. 175 - 177
Gould'un koşula bağlılıkla ilgili çalışmalarının yarattığı çarpıcı etkilerden birisi de Nietzsche'nin görüşlerini alt üst etmiş olmasıydı. Hatırlarsanız bandı her seferinde geriye sarıp oynattığınızda her şeyin tekrar tekrar yaşanacağı fikri, Nietzsche'ye göre dünyanın en korkunç, en sarsıcı düşüncesiydi; ebedi tekrarlanma bugüne kadar akla gelen en hastalıklı olasılıktı. Nietzsche bu korkunç gerçeğe "Evet" demeyi insanlara öğretmek istiyordu. Halbuki Gould bu düşüncenin inkar edilmesi gereken bir durumla karşılaşıldığında insanların yatıştırılması gerektiğini düşünür; onlara, bandın tekrar oynatılması halinde hiçbir şeyin hiçbir şekilde tekrarlanmayacağını söylemek ister! Her iki düşünce de aynı şekilde akıllara durgunluk vermiyor mu? Acaba daha kafa karıştırıcı olan hangisi? Her şey tekrarlanır mıydı, yoksa hiç tekrarlanmaz mıydı? bunu Tinker'a sorarsanız büyük ihtimalle: "Ya tekrarlanır ya tekrarlanmaz, buna şüphe yok" der; ki aslında doğru cevap da ikisinin karışımıdır: Birazı Şans'tan, birazı da Bazen'den oluşur. İster beğenin ister beğenmeyin Darwin'in tehlikeli fikri işte budur. - Daniel Dennnett
YanıtlaSil