The Fall of Icarus (1558, Brueghel)

Bilimin ve hatta felsefenin doğuşundan çok çok önce dinler vardı. Dinler birçok amaca hizmet etmiş olabilir. Yaşamımıza ciddi anlamda katkı sağlamış olan birçok insana ilham vermiş, yaşam koşulları göz önünde bulundurulduğunda birçok insanın da daha acısız, daha anlamlı yaşamlar sürmesini sağlamıştır. Brueghel'in The Fall of Icarus (İkarus'un Düşüşü) adlı tablosunda, ön planda yamaçta duran bir çiftçiyle atını; arka plandaysa güzel bir yelkenli geminin yanı sıra, hemen farkedilmesi zor olan ve suda ufacık bir çırpıntı yaratarak suyun içinde kayboluyormuş gibi duran iki beyaz bacak görürüz.

Landscape with the Fall of Icarus by Brueghel 1558

Bu resim W.H.Auden'in, benim en sevdiğim şiirlerden biri olan aşağıdaki şiiri yazmasına neden olmuştur:

MUSEE DES BEAUX ARTS (GÜZEL SANATLAR MÜZESİ)

Acıyı ele alsın da kabil mi hiç yanılsın

Eski zaman ustaları! Öyle hakkiyle anladılar onun

İnsan hayatındaki yerini, nasıl olageldiğini

Ha babam atıştırırken bir başkası, camı açarken yahut,

Bilemedin yolunda tın tın giderken!

Nasıl, yaşlılar elpençe divan, alı al moru mor beklerken

Doğaüstü doğumu, hiç çocuklar olmadan olur mu

Kızaklarından dudak bükermiş gibi olup bitene,

Gölün üstünde al takke ver külah!

Kabil mi unutsunlar

O korkunç şehadet bile uymadan edemez işin akıntısına!

Taş çatlasa bir aralık olmalı, bir teklifsiz köşe

Ki köpeklere kuçu kuçu densin gine ve cellâdın atı kaşınınca

Bir ağaca sürtebilsin günahsız kıçını.

Brueghel'in ikarı'nda meselâ, bana mısın bile demeden nasıl

Her şey sırtını çeviriyor felâkete? İşitmiş olmalı pekâlâ

Suyun şapırtısını rençber, ümitsiz haykırışı,

"Kulak asma" deyip geçti herhalde; güneşse şöyle bir rasgele

Vurdu ak pembe ayaklar gömülürken yemyeşil suya;

Kibarişi çıtkırıldım yelkenli merak etmesine etmiştir ya

Gökten paldır küldür düşen çocuğu görünce;

Acele işi vardı zahir, uzaklaştı bozmadan istifini bile.

çev. Can Yücel

İşte bizim dünyamız böyledir ve barındırdığı acılar önemlidir. Dinler bu hayatı yalnız başına, herhangi bir zafer veya macera yaşamadan geçirmek zorunda olan birçok insana huzur ve aidiyet duygusu sağlamıştır. En iyi ihtimalle sevginin ne olduğuna dikkat çekmiş, onu aksi halde göremeyecek insanlar için var etmiş ve davranışlara asalet katarak sıkıntı içindeki gönülleri ferahlatmıştır. Raison d'etre'leri olmamasına rağmen dinlerin başardığı bir başka şey de Homo sapiens'leri uzun bir süre boyunca; evrendeki konumları hakkında daha sistematik ve doğru düşünme yöntemlerini öğreninceye kadar, olabildiğince uygar kılmış olmasıdır. Daha öğrenmemiz gereken çok şey vardır. Elimizde, modern dünya koşullarında nesilleri tükenmekte olan kültürlerin içine gömülü kalmış, hatalı değerlendirmelere tabi tutulmuş gerçeklerden ve ayrıntıların kendine has bir tarih sürecinde içinde biriktiği tasarımlardan meydana gelen bir hazine vardır. Bu hazineyi yok olup gitmeden önce kayıt altına almamız ve incelememiz gerekmektedir; çünkü tıpkı dinozor genomları gibi onları da bir kez yok olduktan sonra geri kazanmak imkansızdır.

Daniel Dennett
"Darwin'in Tehlikeli Fikri"
kitabından