Toplumsal önemi olmayan bir kimse bu, bir birey ancak.
(Celine)
Örnek mi? Roquentin'in siyasal ateizmi. Toplumdan ve bütün topluluklardan nefreti. Tepesine tünemiş, pazar kalabalıklarından, onların müstehcen üremelerinden uzak, tek başına bir insan görüşü. Kalabalık saplantısı ve ondan iğrenmesi. Tek adamın değil ama büyük kalabalığın lehine yapılacak bir eleme fikri. Hukuken insanlar özgür ve ayrı doğarlar. Dünyaya yalnız gelirler, sürü halinde yaşarlar. Kısaca ateizm. Sartre'ın yaşamının büyük maceralarından biri olan ve Gide'ı onu 'sonuna kadar yaşamakla övdüğü' ateizmin o büyük macerası. Aynı metinde, bunu yaparken Gide'in Nietzcschecilikten ders aldığını eklemiyor muydu? Bulantı'dan beş yıl sonra, Bataille'ın L'experience İnterieur'ünün eleştirisinde yaptığı yorumlardan birinde, Nietzsche'ye büyük ilgisini yinelemez mi? - "O da ateizmin bütün sonuçlarına katı ve mantıklı bir biçimde katlanmış bir atedir" demez mi? Evrensellikçiliğin reddi. Döllemeden nefret. Baudelaire'e kadar ama Baraiona ve Yollar'dan geçerek kısırlığa övgü Swift, Sade, Schopenhauer gibi- işittiklerimiz Nietzsche'nin sözleri- iğrenç tür yasasını durduracak kişi olma istenci. Suç gibi masumiyet. Aklın hastalığı gibi acıma. Gelecekteki Sartre'ı, büyük Sartre'ı olgunluk döneminin Sartre'ını düşününce, kelimenin tam anlamıyla birbirine katlanamayan üzgün insanlar topluluğu görüşü çok tuhaf -ve böyle çok iyi!
Kişi olmak, diyordu Duns Scott, yalnızlık neymiş bilmek" değil midir?
Alaylının yıvışık hümanizması ve rahip psikolojisi. Roquentin'in, daha sonra Mathieu'nun, kendi itirafına göre, Nizan dönemi Sartre'ının aristokrat kibri. Onların ahlakı ve benim ahlakım. Benim özgürlüğüm, onların sürülüğü. Uzaklaşma ve kaçma zevki. Vatanlardan, değerlerden, dinlerden tiksinme. Meydan okuma. Alay. Sosyal radikal inançsızlık. İlke düzeyine çıkarılmış sorumsuzluk. Beğenilmeme sanatı. Üstinsan. Söz yerini buldu. Sadece düşünce değil, söz de. Sartre, büyük Sartre geleceğin Marksisti ve komunistlerin yoldaşı, kendini tümüyle işçi sınıfının hizmetine verecek olan adam, gençliğinde pekala "üstinsandan" söz eder. Ve bunu Nizan konusunda yapar: " Görüyorum ki bizi buralara getiren üstinsanın kuluçka dönemiydi; insanları küçük görmemizin bizi onların saflarından ayırdığını, böylelikle insanları tümden yitirdiğimizi de görüyorum." Bunu yine Nizan'la ilgili olarak 'on altı yaşında' arkadaşının ona 'üstinsan olmayı önerdiği' ve 'büyük bir memnuniyetle kabul ettiği' günü yad ettiği Aden Arabie'ye önsözde yapar. Halihazırda üstinsanları Sacre Coeur tepesine tırmanıp, kafalarınca çılgınca özlemlerini, aynı zamanda edebiyat bilgilerini gösteren "Hey! Hey! Rastignac!" diye Paris'e seslendikleri günü anarken de. Kahramanı Paul Hilbert'in kendisi karanlık yaşamının sonun da, günün birinde, bir magnezyum parlaması gibi dünyayı güçlü ve kısa alevlerle aydınlatacak üstinsan olarak gördüğü gençlik metni Erostrate'de geçer sözcük.
Üstinsan ya da değil, iyi yan ya da kötü yan, hiç önemli değil: Bouville 'burjuvaları' betimlemesinde, 'eşek çeneleri', şişik ve peltemsi etleri, berbat kokan zavallı nefesleri ile Roquentin'in midesini bulandıran pis heriflerle dolu, çamur ve öküzler kentinin güldüren ve korkunç tablosunda, aşıklarını ve sıcaklıklarını söylemek isteyen ama bunların sadece pisliklerini ifade edebilen o yaşayan ölülerin vahşi portresinde, 'Nietzsche insanlarının sonuncusunu, en iğrencini, öç isteminin ve hınçın canlandırdığı kişiyi tanımamak zordur. Ve tersine, bizzat kendini kendine model yapan ve "Ben başka bir türdenim." (Konuşan hep Roquentin) ya da " o rahat, koca suratlarını göreceğim düşüncesi beni tiksindiriyor" ya da "İnsanlara aşık bir ruhun uç verdiği o iyi ve boş göze bıçağımı saplamayı hayal ediyorum" deme cesaretini gösteren büyük 'ahlaksız' görüntüsünde (La Volonte de puissance'ın bir bölümünde 'taş gibi sağlıklı olmanın saklanacak bir yanı olmadığını söylediği) soyluyu ya da özü sözü bir ruhların temsilcisini tanımak zor değil. Yine sürekli kendini yaratma düşü. Ben'i yontma, onu her an yeniden yaratma, hazırlopu, maskeleri, komedileri aşma tasarısı. Gide mi? Bergson mu? Elbette. Ama Nietzsche de. İlkin Nietzsche. Nasıl öznelliği kendini üretme, eksintisiz fışkırma olarak tanımladığı zaman düşündüğü ve düşünülen hep Nietzsche'yse, aynı şekilde, Akıl Çağı'nda, ne İspanya için, ne Marcelle için, ne de Komünist Parti için sorumluluk yüklenen ve kendini hiç gelmeyecek bir dava için yedeğe alan, sonsuza dek askıda beleş bir özgürlük ile nesnel bir özgürlük, bu 'için' Komünist Parti için olsa da (Brunet'ye göre özgürlük), arasındaki bütün tartışma, Zarathoustra'da deve, aslan ve çocuk eğretilemesinin kaçınılmaz yansımasıdır. Hiç vazgeçmediği ve Sözcükler'de ve L'idot de la Famille'de yanında olduğunu belirteceği ünlü bizzat kendine karşı düşünme paralosuna varıncaya kadar, birbirine karışmış Görüşler ve Hikmetler'in Nietzsche'sini işitmemek olası mı? " Kendine karşı tavır almaktan söz eden yandaşlarımız, kendi karşımızda yer almamızı asla bağışlamazlar'diyen Nietzsche'nin sesini. Bulantı'nın uzağındayız. Genç Sartre'ın da. Ama bu ilk etki öylesine güçlü ki, bu Nietzsche'ye yönelim öylesine direşkendir ki Communits et la paix ile başlayıp Mao dönemine uzayan en katı ve en dogmatik dönemin ta ortalarına kadar bundan bir şeyler kalır.
Bernard Henry Levy
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder