Kaotik Benlik: The Island of the Dead

The Island of the Dead - Arnold Bocklin

Ölüler Adası'yla neyi anlatmak istediği sorusuna Arnold Böcklin'in verdiği yanıt tarihe geçecektir: "Neyi görüyorsanız onu. Resim yapıyorum; bulmaca değil."

Gerçekte dış dünyadaki karşılığını kolayca algılayabildiğimiz figürler bağlamında, herşeyi ile apaçık bir resimdir Ölüler Adası, ancak görüntüyü alabildiğine soğuran atmosfer içeriği, giderek farklı bir anlamın varlığı konusunda sürekli rahatsız etmeye başlar bizi - görüntü, ardında gizlenen için bir vesileye dönüşmüştür neredeyse.

Bu resme dikkatli baktığımızda, simgesel anlamıyla uzlaşılmış gösterge yığınını zorlayan şeylerin kendiliğinden ön plana geçtiğini görürüz. Nitekim başta ada, selvi, deniz, kayık ve dağ olmak üzere birçok şey gündelik yaşamda söz konusu olan çağrışım alanını epeyce aşmıştır burada - en azından, yananlamların ortak paydasında tanık olduğumuz ilişki, her türlü rastlantının ötesindedir.

Yazın dünyasında bunca sık karşılaştığımız adaya ressamların nadiren ilgi duymuş olması, Böcklin'in resmini ilginç kılan nedenler arasında ilk sırayı alır hiç kuşkusuz. Gerçi simgesel içeriğiyle hayli zengin bir yapıya sahip olmasına rağmen, yazında karşılaştığımız ada, öncelikle katıksız mutluluğun vaat edildiği bir düşler ülkesi, daha doğrusu ütopyadır. Bu bağlamda 1500'lü yıllardan itibaren yeni toprakları keşfetmenin hala kaçıp sığınabileceği bir yer bulunduğunu fark eden insanoğluna yeni ufuklar açtığını görürüz; mutluluğun bu dünyada var olabileceğine ilişkin inanç, uzaktaki toprağı cennete çevirmiştir bundan böyle - ada, her türlü sorunun (sömürü) bertaraf edildiği, evrensel ölçekte düşünülen bir dayanışma ve huzurun simgesidir ilk önce: "Özlenen mutluluk adası, ölümün gölgesini taşıyan Hıristiyanlık cenneti değildi artık. ... Atlantis masalı ile yeni bulunan ülkelerle ilgili mutluluk, zenginlik, güzellik söylentileri kafalarda birbirine karışırken, özlenen ada yepyeni bir anlam kazanıyordu."

Bu yaklaşımın en çarpıcı örneklerinden biri yaklaşık iki yüzyıl sonra saadet adasını (Cythere) resminin odak noktasına alan Antoine Watteau'da karşımıza çıkar; öyle ki, ıssız bir doğa köşesini imleyen her kuytu yer, fete galante için adadır neredeyse!

Ölüler Adası' nda ise Jung'un ilkörneklerini doğrulayan simgesel içerik tüm resmi kuşatır; ölüme işaret etmeyen hiçbir şey yoktur burada: "Jung'a göre ada, bilinçdışının tehditkâr ’derya'sından gelen saldırıya karşı bir sığınak, başka bir deyişle, bilinç ile iradenin sentezidir.... Ada aynı zamanda tecrit, yalnızlık ve ölümün simgesidir." Gerçi kayığın içinde gördüğümüz tabut ve kefen bu konuda çok daha net bir ipucu verir bize; ancak yaşantı içeriğinin yoğunluğu karşısında, ölümü çağrıştıran şeylerin dolaylı (simgesel) varlığı, düzanlamıyla ölümün temsilini çoktan aşmıştır bu resimde. Böcklin her şeyden önce ölümcül sessizliğin ardına düşmüştür sanki: "Öylesine bir durgunluk olmalı ki, kapıya vurulduğunda ödü kopmalı insanın." Nitekim resmin adını da bu beklentiye göre koymuştur Böcklin: Sakin Bir Yer. Gelgelelim onun değil, sanat taciri Fritz Gurlitt'in istediği isim benimsenmiştir sonuçta.

Öte yandan daha ilk günden itibaren ölüm ve fanilik izleğinin Böcklin'e eşlik ederek resmini yönlendirdiğini görürüz; yaşamı boyunca tifüsten kurtulamayan sanatçı on dört çocuğundan sekizini de yine bu hastalık yahut kolera nedeniyle yitirmiştir. Henüz on altı yaşındayken yaptığı desenler arasında Kafatası ve Anıt Mezar gibi örneklere, ölümle gireceği diyaloğun habercisi olarak bakabiliriz pekala. Dolayısıyla Ölüler Adası'nın beş kez yapılmış olması büyük ölçüde bu olgudan kaynaklanır; ölümle birliktelik zaman zaman hayata küsen Böcklin için gizli bir özlemdir aslında - tıpkı Hugo von Hofmannsthal'ın Ariadne'sı gibi:

Es gibt ein Reich, we alles rein İst:

Es hat auch einen Namen: Totenreich.

Bir ülke var, her şey tertemiz orada:

Bir de adı var: Ölüler Ülkesi

Ölüler Adası'nın yapılması, baktıkça rüya görebileceği bir resim arayan Marie Berna'nın siparişi üzerine gündeme gelir ilk önce; ancak bugün Metropolitan Müzesi'nde bulunan resim Berna'ya ulaştığında, söz konusu eser ikinci çalışmadır; boyut nedeniyle ilki henüz tamamlanmamıştır - Böcklin'in daha sonra tekrar elden geçireceği bu resim ise Basel Müzesi'nin koleksiyonuna girecektir. Gurlitt'in ısrarı üzerine yapılan üçüncü örneğe gelince, bunun öyküsü başlı başına bir olaya dönüşür: kurnaz tacirin fahiş kârla sattığı resim, para işlerine pek aklı ermeyen BöckIin'in yediği önemli darbelerden biridir; Ölüler Adası elli yıl sonra büyük bir Böcklin hayranı olan Adolf Hitler'in koleksiyonundaki - Böcklin'den tam on bir resme sahip olan Führer bu resmi Obersalzberg'deki özel malikânesinde korur. Bugün Berlin'de bulunan bu resmi izleyen dördüncüsü kaybolmuştur, son örnek de Leipzig'dedir.

BöckIin'in sanatçı kişiliği bağlamında bütün bunlar, ticari kaygıyla yapılan tekrardan öte, bir başka gerçeği dile getirir kuşkusuz: uygarlığın yol açtığı düş kırıklığı. Ölüm, Yahya Kemal'in deyişiyle, "asude bahar ülkesidir" bu adada. Böcklin için çağdaş teknolojinin uzağındaki Akdeniz (İtalya) hâlâ uygarlığa karşı direnen bir yöredir; İtalya tutkusunun ardında bu ülkenin görkemli sanat tarihi değil, yoksulluk ve henüz gelişmemiş endüstri yatar. Bununla birlikte, yazın ve gerçek hayatta Ölüler Adası' na esin kaynağı olabilecek örnekleri bulma yolunda harcanan hiçbir çaba sonuç vermemiştir; olsa olsa dolaylı ve kanıtlanamayan bazı ipuçları söz konusu olmuştur. Ada, eşinin de altını çizdiği üzere, Böcklin için simgesel anlamının ötesinde başını dinleyebileceği bir yerdir her şeyden önce. Gelgelelim sanatçının somut yaşamdaki huzur arayışı ile ikinci örnekten itibaren mezar taşına imzasını atan bilinçdışı tavrı arasında hayli karmaşık bir ilişki olduğu açıkça ortadadır. Dolayısıyla, ada ve selvi gibi ölümü simgeleyen figürlerden hareket ederek, yapıt ile sanatçının iç dünyası (bilinçdışı) arasında bire bir ilişki kurmaya yönelik her değerlendirme modeli yalnızca yanıltıcı olacaktır.

Böcklin bu resimle ne anlatmak istediği sorusunu bir bakıma yanıtsız bırakmıştır; çünkü görünmeyeni görünür kılma özelliğine karşın, hiçbir resmin algılanabilir olandan koparak bunu hayata geçirme şansı yoktur - görünenden fazlası, bizim kendi öznel algı içeriğimize göre resme eklediğimiz şeyden ibarettir yalnızca.

Bu bağlamda Ölüler Adası'nda gördüklerimizi tüm ayrıntılarıyla sıralayıp pekâla bir sonuca varmak mümkündür; ama ne denli hassas ve tutarlı olmaya çalışırsak çalışalım, öngördüğümüz yorum ya da anlamlandırma çabası daima resmin kendisiyle ilgili bir bulguyu dile getirecektir - yaratıcının "kendi beni"ni aradığı sanat eserinde hiçbir simge bilinçdışını tam tamına yansıtan bir ayna değildir.

Herhangi bir simgeye sanatçı ya da eserini deşifre etmek üzere aşırı güven duymak, özgün (özgür?) yorumun ölümüyle eşanlamlı olacaktır. Bir sanat yapıtında kendisiyle karşılaşmaya hazırlıklı olmayan yorumcu -ya da eleştirmen- her şeyi bulabilir, ama aradığını asla.

The Island of Life, 1888

Aile içinde bitmeyen hastalık ve ölümler yüzünden Ölüler Adası'ndaki figürleri sadece simgesel içerikleriyle dikkate alıp, Böcklin’i çözümlemeye çalışmak peşinen yanlışa sürükler bizi unutmayalım: palmiyeler arasında genç kızların oynaştığı Hayat Adası da aynı sanatçının imzasını taşımaktadır.

1996

Mehmet Ergüven'in
Görmece isimli kitabından

http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2014/01/aura
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2014/04/isle-of-dead-arnold-bocklin
http://kaotikbenlik.blogspot.com.tr/2014/04/isle-of-death-hr. giger

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)

RİMBAUD

"...ve nasıl da hoşlanırdı karanlık şeylerden hayatta, Kepenkleri kapalı, yüksek tavanlı, mavi havalı, Neme teslim olmuş odasında, Durmadan hayal ettiği romanını okurken, Aşı boyası göklerle, suya gömülmüş ormanlarla, Yıldız ağaçlarda açmış tensel çiçeklerle dolu romanı Başdöngüsü, yıkılış, bozgun ve merhamet dolu! - Mahalle kendi uğultuları içinde yaşarken öyle, O, aşağıda, -tek başına, bez şiltesinin üzerine uzanmış, Hayal ederdi derin bir tutkuyla yelken açmış tekneleri."

cyril collard / yırtıcı geceler

"Jean Genet bir gün önce ölmüştü. Genet’nin 19 Aralık 1910’da doğduğunu okudum. Ben 19 Aralık 1957’de doğdum. Bu rastlantıdan yola çıkıp bende herhangi bir yetenek olduğu sonucuna varmıyordum. Ama buna karşılık kendi kendime, benim de bir gün onun gibi harekete geçmem gerektiğini düşündüm. Bir patlayıcıyı ateşlemek, bir el bombasının pimini çekmek, bir otomatik tüfeğin tetiğine basmak. Genet’nin dudaklarından, buldog güzelliğindeki o dümdüz yüzünden fışkıran şu cümle beni sarhoş ediyordu: “İnsanların acımasızlığını yalnızca şiddet yok edebilir.”

Isıdore Ducasse

" O günden sonra, sen, tedirgin ve erken gelişmiş imgelemli çocuk, ağır sandallarıyla, dolambaçlı kavşağın kaldırım taşlarını yorgun yorgun çiğneyen bu gizemli delikanlıyı bir daha göremedin. Bu alevler sarınmış kuyrukluyıldız, aşırı merakın yöneldiği bu hüzünlü insan, senin düş kırıklığına uğramış gözlerinin alnacında parlamadı bir daha; ve sen, sık sık, çok sık, belki de her zaman düşüneceksin, yaşanan dünyanın iyilik ve kötülüklerine aldırmazmış gibi görünen, ve korkunç ölü yüzü, diken diken saçları, sallana sallana yürüyüşü ve yazgının acımasız kar tarağının iş gördüğü uzayın uçsuz bucaksız bölgelerinde sürekli olarak oyalanıp duran, umudun kanlı avını ararmış gibi eter denizinin gülünç sularında körlemesine yüzen kollarıyla rastgele ilerleyen bu insanı... "

GAUGUİN / TAHİTİ GÜNLÜĞÜ

“Umarım ki pek yakında, gün gelsin ki kendimi bir okyanus adasının ormanlarına gömeyim, haz, huzur ve sanatla yaşayabileyim. Avrupa’daki o para mücadelesinden uzakta, yeni bir ailenin mensubu olarak. Tahiti’nin o güzelim tropik gecelerinde, çevremdeki gizemli varlıkların sevgi dolu ahengine ritm tutan kalp atışlarımın o tatlı tatlı homurdanan müziğini dinleyebileyim. Para sorunundan uzakta, sonunda özgürleşmiş olarak sevebilmek, şarkı söyleyebilmek ve ölmek mümkün olacak.”

giacometti'nin atölyesinde (sartre & genet)

Nietzsche'nin Torino'daki Günleri

" Ne güzel bir gün. Burada yanan ışık ve hafif hafif esen rüzgar en ağır düşüncelere kanat takıyor. Eski dostum Jacob Burckhardt bu şehirden geçmişti ve Traviata'nın suretini gördüğünü söylemişti. Bıyıklarım benim temiz hava filtrem ve bu şehrin kaldırımları ayaklarım için bir cennet. Yalnızca, yürürken düşündüklerimiz kayda değer düşüncelerdir. Tam da ihtiyacım olan şehir işte. Ah, Torino! Tebrikler, sevgili dostum. Bana gönülden nasihat verdin. Bu şehir benim için yapılmış..."

Evrenin Hikayesi

Her uygarlık, dünyadaki her din bir yaratılış hikayesine sahiptir. Bu hikayeler nereden geldiğimizi, buraya nasıl geldiğimizi ve ölünce ne olacağını anlatır. Benim de farklı bir yaratılış hikayem var, ama bu tümüyle fizik ve uzay bilimine dayalı. Çünkü kendi kökenimizi anlamak yıldızların yaşamını ve kıyametimsi ölümlerinin kainata yeni bir yaşamı nasıl getirdiğini anlamakla eş değer, çünkü bu gezegendeki her dağ, her kaya, her yaşayan şey, sizin ve benim her parçam uzayın fırınlarında dövüldü. (Brian Cox)

NİHİLİZMİN ÇANLARI

"Cenova'da, bir akşam, alacakaranlık vakti, çanların bir kuleden uzun uzun çaldıklarını duydum; durmadan çaldılar ve sokakların uğultusunu aşarak, kendine doymak bilmez bir ses gibi çınlamaya devam ederek akşamın gökyüzüne ve meltemine doğru gittiler; ürkütücü, çocuksu ve aynı zamanda sonsuz bir melankoliyle yüklüydüler. O esnada Platon'un sözlerini hatırladım ve onları bir anda kalbimde hissettim: insanca şeylerin hiçbirini ciddiye almaya değmez; ama yine de -"

Queer Okumalar

"Queer" Amerikan lezbiyen ve gey politikasında ve akademisyen dünyasında 1990'ların başından bu yana bir kategori olarak popülerleşse de, terimin işaret ettiği çatışmaların lezbiyen ve gey kültüründe uzun bir tarihi var. Eskiden bir hakaret olan "queer" terimi lezbiyen ve gey erkekler tarafından kendilerini tasvir etmek için kullanılmaya başlandı. Bir benlik tarifi olarak kullanılan queer, gey ve lezbiyen kimliklerin aykırı ve yıkıcı potansiyellerini yeniden vurguluyor ve anaakım lezbiyen ve gey politikalarının reddettiği drag, fetişizm, sadomazaşizm ve çarka çıkma gibi öğeleri benimsiyordu.."