ARSLAN, NE SERÜVEN!

Resmin (plastik) değerlerine karşı çıkan

ressamlarla doludur yüzyılımız.

Bir tuvalin üstüne gelişigüzel atılan boyalardan oluşan resim

bir tuvali yırtarak oluşan resim

bir tuvali yakarak oluşan resim

bir tuvali tek bir renge boyayarak oluşan resim

bir tuvalin ortasına bir dörtgen oturtarak oluşan

resim...

Bunlar (yalnızca birkaçını saydım) resim sanatının öldüğünü
ama yeni bir resim dilinin yaratılabileceğini gösteren örneklerdir.

Arslan için, resmin, tek başına resmin

yani plastik değerlerin araştırıldığı

ya da eski değerlerin yadsınıp

yeni plastik değerlerin

(ya da karşı-plastik değerlerin)

yaratıldığı resmin

hiçbir anlamı yoktur.

O, bir düşünceyi resmetmek ister.

Bu nedenle, ressam sözcüğü ona pek yakışmaz. 

Öteden beri kendine yakıştırdığı sözcük 

"çizer-boyar"dır.

Oysa, "çizer-yazar" daha uygun düşer onun uğraşma.

Çünkü o, çizdiği kadar yazardır.

Esin kaynağı doğa değil, kitaplardır.

Onun resmi "bir şeyler" anlatır.

Resim sanatının kendine özgü değerleriyle

yalnız onlarla varolmayı seçmemiş biri

neyi anlatabiliyorsa, onu.

Her resmin bir öyküsü vardır.

Ama bu öykü, yazarın yazdığı öykü değildir.

Ressamın öyküsüdür.

Onun öyküsünü, yazar yazamaz

ya da (yazınsal anlatmaya kalksa) ister istemez

bambaşka bir biçimde anlatacaktır

-çünkü yazar sözcüklere mahkûmdur.

Arslan'ın sözcükleri ise

(onun resimlerinde öteden beri

çok sayıda sözcükler, heceler, harfler yer alır)

bir biçimdir, bir karalamadır, bir silmedir,

bir kazımadır.

II/

Resmin sorunsalı 

hemen hemen hiçbir zaman Arslan'ın sorunu olmadı.

Başlangıçta, Miro'ya, Klee'ye ilgi duydu.

Daha sonra ana kaynaklara gitti.

Halk sanatlarıyla, Karagöz figürleriyle,

Siyah Kalemle ilişki kurdu.

Ama plastik değerler, bu dönemlerde bile

onun üstünde durduğu birincil konular değildi.

Sorduğu soru,"Düşüncemi nasıl resmedeyim?"

oldu hep.

Bu sorusunun karşılığını

sanırım, bir resimden çok

bir kitapta

bir ressamdan çok

bir yazarda, bir düşünürde buldu.

III/

Uzun bir süre

atlar çizdi. Atlar, öküzler...

Bir öküz deseninin altına şöyle yazmıştı:

"Freud haklı."

Arslan'ın resmi, hiç değilse 1968'lere değin 

bir değişim sanatıdır.

Atları çizerken insanları çizdi.

Çiftleşmeleri çizerken 

mutsuzlukları, tekleşmeleri çizdi.

Mezar taşlarını insanlaştırdı.

İnsanları mezar taşı durumuna getirdi.

İnsanları değiştirmedi.

insanları değişkenlikleri içinde çizip boyadı.

IV/

Onun kadar azla yetinen bir ressam tanımıyorum.

Renkçi ressamlar vardır.

Çizgici ressamlar vardır.

Lekeci ressamlar vardır.

Arslan bunların hiçbiri değildir.

Rengi, bir ikon sanatçısının 

madde-dışını yansıtan altın yaldızı 

kullandığı gibi kullanır.

Resimde renklerin 

dikkati çekmemesi 

gözü çelmemesi için 

özel bir çaba harcar.

Ama renk, istese de, istemese de ordadır. 

Varla-yok arası, soluk, toprak rengi 

ama ordadır.

Onun anlatım gücü çizgidedir.

Çizgilerle örer resmini.

V/

Tablo gerçekliğin aynası değildir.

Hiçbir tablo.

Ama Arslan'ın bir resmi düşüncenin bir aynasıdır,

Arslan düşüncesinin

- onun resminde düşünceden söz edebiliriz.-

Hiç değilse o (resim ya da Arslan) 

bunu gerçekleştirmeye çalışıyor.

VI/

Bir başka yerde yazmıştım.

Sanatçı kendini başkalarında bulabilir,

 kendini ararken de başkalarını bulabilir.

Arslan'ın resminde hep bu "buluşmalar" vardır.

VII

Arslan, hiçbir zaman 

bir çıplak, bir nature morte, bir manzara 

resmi yapmadı.

O bir insan ya da bir hayvan çizerken 

bunları resmin amacı olarak değil,

aracı olarak "kullandı", 

dün de, bugün de.

Birtakım düşünceleri resimlediğini söyledim, 

«öyleyse o, bir illüstratör" denecek.

Evet, ama bir ayrımla:

Nietzsche'yi, Sade'ı, Jarry'i 

yorumlamıyordu o resimlerinde.

Onların çizgisindeki kendi düşüncesini 

resme aktarıyordu.

Daha doğrusu resimliyordu.

Bu düşünceyi resmediyordu. 

Resimlemek/Resmetmek.

İki ayrı kavram.

Yukanda sözünü ettiğim ayrım 

burda beliriyor:

Arslan (daha önce de söyledim) 

bir düşünceyi resimleyen değil, 

onu resmedendir. 

İllüstratör'lüğünü bu anlamda 

anlamak / yorumlamak gerekir.

VIII/

İnsanın nerden geldiği değil, 

nereye gittiği önemlidir, 

diyor Doğulu bir bilge.

insanın nereye gittiğini anlamak istiyorsan 

nerden geldiğine bak, 

diyor Batılı bir bilgin.

Arslan'ın geldiği ve gittiği yer...

Birçoklarına şaşırtıcı gelecek ama 

gerçektir:

Biz Türk sanatçılarına özgü, benzersiz bir yoldur bu.

Gözlerini Haliç'in kirli sularında 

aç dünyaya

mezarlıklar arasında büyü 

kıçında don yokken kendi çabanla 

bir yabancı dil öğren 

o dilden, Nietzsche'leri, Sade'ları,

Sartre'ları, Artaud'ları,

Jarry'leri, Kafka'ları oku

bu arada kendi resim dilini bul

özel boyanı ara, kişisel bir teknik geliştir

yepyeni bir resim dili yarat

Marx'ı bul,

sonra kimsenin cesaret edemeyeceği bir işe başla 

Das Kapitali resim diline çevir.

Bu, ancak bir Türk sanatçısının 

geçtiği yollar olabilir.

Batı'da bir benzeri yoktur Arslan'ın.

IX/

Eleşkirt'ten 9 Ekim 1957 günü 

yazdığı bir mektubunda Seneca'dan 

şu alıntı yer alıyor:

"Birlikte oturup, birlikte gezerken 

söyleyeceğim sözler nasıl işlenmemiş 

nasıl sade ise mektuplarımın da öyle olmasını 

isterim: onlarda da fazla yapmacıktan sözler 

olmasın. Elden gelse, duyduğumu söylemez,

gösterirdim."

Arslan'ın resmi, her döneminde 

düşündüğünü / duyduğunu / sezdiğini / düşlediğini / 

tasarladığını / yaşadığını anlatan

bir resimdir-

Anlatarak gösteren bir resim.

X/

Şöyle dersem belki daha doğru olur:

O resim yapmıyor, 

resmediyor.

Ama resmettiği yalnız düşünce değil.

Adına "yaşam" dediğimiz

iç ya da dış dünyanın karmaşasını, çelişkilerini

resmediyor.

Bu nedenle de,

resim sanatının özgürlüğünden, bağımsızlığından 

Özerkliğinden söz edenlere 

şaşkın gözlerle bakıyor.

Nasıl ki Sartre "öncü" sözcüğünün sanat alanında
kullanılamayacağını, bunun askerî bir deyim 

olduğunu ileri sürdüyse,

Arslan için de

özgürlük / özerklik / bağımsızlık kavramları 

toplumsal-siyasal literatürün kavramlardır.

Sanatı, sanatçıyı ancak bu açıdan ilgilendirir.

XI

Yalnız figüratif

yalnız illüstratif 

olmak yetmiyor ona.

O, figürün ötesine gitmek istiyor

ve bunu, en güç yoldan 

soyutlamadan gerçekleştirmek istiyor.

İllüstratör yönüne gelince,

(söz konusu Arslan'ın resmi olduğunda 

bu sözcüğün hiç de aşağılayıcı bir yanı yok) 

resimleri,

resmettiği düşünceyi yarattığı dille aşıyor.

Bu düşünceyi başkalaştırmıyor, 

ona yeni bir anlam katıyor, 

ona bir katkıda bulunuyor, 

ona yeni bir soluk veriyor.

Tüm bu nitelikleri dolayısıyla da 

bu yaptıkları, bir resim

yani istese de istemese de 

bir sanat yapıtı olarak 

çıkıyor karşımıza.

XII/

Arslan'ın resimlerindeki 

insan figürlerinin değişimi 

bu değişimi izleyecek olursak 

onun geçtiği yollarda bıraktıkları 

izleri görürüz.

Bunları izleyecek olursak, 

sanatçının değişimini, dünya görüşünü 

dünyaya bakışını da izlemiş oluruz.

XIII/

Niçin doğayı soyutlamak da 

insan düşüncesini somutlamak değil? 

Günümüzde bu soruyu 

kaç ressam sormuştur kendine?

XIV/

Son resimlerine bakarken:

Bulduğu tekniği geliştirmedi.

Tam tersine, daha bir yoksullaştırdı gibi

Teknikten yararlanmak istemiyor.

Handiyse, kimselere benzemeyen,

kendi yarattığı

bu tekniği bile kullanmak istemiyor,

diyeceğim.

Onun (tekniğini) üç kuruşluk bir tükenmez 

kalem kertesine indirmiş.

Usta bir ozanın, 

büyük bir düşünürün 

diyeceği ne varsa, 

üç kuruşluk bir 

tükenmezle de 

dile getirebileceğini biliyor.

EK:

(Mayıs 1982)

Dört yıl önceki bu notlarımı okurken ve 

o günden bu yana Yüksel Arslan'ın 

gerçekleştirdiği yeni resimlere bakarken 

ekleyebileceğim ne var, diye düşünüyorum.

İpşiroğlu'nun, Hilâv'ın, Duru'nun yazılarından 

benim bu kitapta yer alan notlarımla sanatçının

 "Anılar"ından oluşan (Yüksel Arslan / Bir Dönem: 1951-1961)'de
yalnız onun on yıllık sanat etkinliğine değil, o gün (1978)
varmış olduğu aşamaya da (ister istemez) değinilmişti.

Gerçek bu: Yüksel Arslan'm sanatı 

Çeşitli aşamalardan geçmiştir.

Bu aşamaları, sanatçının değişik dönemleri 

olarak sıralayabiliriz.

1/ ARAYIŞ DÖNEMİ

(İlişki,davranış, Sıkıntılara övgü, 1955)

2/ EROTİK DÖNEM
(Phallisme, 1955-1961)

3/DÜŞÜNSEL DÖNEM
(Artures, 1961-1967)

4/ TOPLUMCU DÖNEM
(Kapital, 1968-1990)

5/BİLEŞİMCİ DÖNEM
(1980'den bu yana sürdürdüğü, henüz sergilenmemiş ve
kitaplaşmamış "İnfluences / ETKİLER dizisi)

Arslan, bir dönemden öbürüne geçerken 

her şeyi silip atan sanatçılardan değildir.

Sözcük yerindeyse daha önceki birikimlerinden 

yararlanmış, hatta onları kullanmıştır.

Bunun sonucu olarak, yirmi beş yıla yayılan 

belli başlı beş döneminde bir kopukluk değil, 

bir süreklilik söz konusudur.

Başka bir deyişle, 'günün modasına uygun" 

resimler yapmamış, kimsenin izinden gitmemiş, 

kimsenin de kendini izlemesi için, 

gerekli "tedbirleri" almış gibidir.

Dolayısıyla, Arslan'ı daha önce adı konulmuş 

herhangi bir sanat akımı içinde görmek olanaksızdır. 

Breton onun resimlerine ilgi göstermiştir.

Oysa gerçeküstücü bir ressam değildir o.

Kapital'i resimlemek cesaretini göstermiştir.

Oysa, toplumcu-gerçekçi bir ressam değildir o.

Son dizisi "Etkiler", sanatçının, sanatçı olarak

özyaşamöyküsünü anlatır gibidir.

Oysa bireyci bir sanatçı, hiç değildir.

Tüm bunların sonunda,

dört yıl önceki notlarımda kullandığım

bir deyimi kullanacağım:

Arslan, bilinen, alışık olduğumuz 

anlamda (sözcüklerin dışındaki "ressam" 

tanımlamaları dahil) bir ressam değildir, 

öylesine değildir ki bir resmin güncel 

serüveninden çok, bir dönemin serüveni 

ilgilendirmektedir onu.

Her dönemine

başlangıcı ile sonu tasarlayarak girer.

Örneğin, son resimlerine ("Etkiler")

başlamadan önce notlarını almış, hangi sanatı, 

hangi sanatçıyı, hangi bilgini, hangi düşünürü 

nasıl değerlendireceğini önceden saptamıştır.

Arslan, bir "nature morte", bir görünüm, 

bir çıplak ressamı olmadığı için, resminin 

düşünsel düzeyde bir hazırlık, bir tartışma 

aşamasını yaşıyor.

Bu aşamada da

renklerle, çizgilerle değil, kavramlarla kuruyor resmini.

Demek ki, bir resim / ressam olgusunun 

uzağındayız, diyecek aklı başında okur.

Hiç kuşkusuz.

Zaten özellikle bu yanıyla 

ayrılıyor ressamlardan.

Beni aranıza almayın, diyor.

Son resimleri bir bileşim çabasının sonuçları (gibi). 

Ama bu bileşim, yalnızca kendi dönemlerinin 

bileşimi. Geriye dönüp bakan ve etkilendiği 

sanatları, sanatçıları (Yazar / Düşünür / Ozan / Besteci / 

Bilim Adamı / Ressam...) ele alan,

etkilenmelerini resimliyor.

Bu diziye, "Sanatçının ressam olarak özyaşamöyküsü" 

adı verilebilir.

Bu özyaşamöyküsünün çizgileri acı, tatlı, ak, kara, 

saçma, anlamlı tüm humour öğeleriyle dolu.

Ne serüven!

ferit edgü