Las Meninas (1656, Valezquez)

 Kimdir Las meninas'ın önünde duran geçici kişi, resme bakan? Bir ayağı merdivenin bir üst basamağında, ötekisi daha aşağıda duran birisi: Kalmak ile gitmek arasında yer alan sürecin, baktığı sürece bakılan ve bakanının onaylayacak olan kişisi.

Valezquez'in satrancını bulmamız gerekiyor:

Resim gereçlerini içerdiğini görüyoruz ilk bakışta: Ressamı, fırçasını, boyalarını; tablosunu. Bakarken topladığımız bu ilk öğelerde Valezquez'in öne aldığı bir durum dikkatimizi çekiyor: Bir görünmeyenin (bir betimlenme alanı olduğu için) sırtını göstermesi.

Nedir göremediğimiz, Valezquez'in bize göstermediğini, bizden gizlediğini düşündüğümüz? Bir resim bu, bir başka resim: Valezquez'in önünde durduğu, üzerinde çalıştığı, bir an için içinden ayrılarak betimlediğine, betimlenene döndüğü an. Bakışımızın, yaptığı ilk toplamalardan kalkarak vardığı sonuç, gördüğü bu:

Bir görünmeyen ile karşı karşıyayız, görünenlerin yanında yer alan.

Amacımız, Valezquez'in yaptığı resmi görmek değil çünkü: Yaptığı resmin içinde yapmadığı resmi arayacağız. Bu yolda da görünmeyen'e, görmediğimizi düşündüğümüze döneceğiz:
gözümüzün karşıtlığını bulmamız gerekiyor bundan böyle.


Ressam bir adım geri atmış, bakıyor. Bakışının doğrulusunda ne olabilir? Ve, bu doğrultunun odağına yerleştirebilirsek nereye bakıyor?

Bize baktığını görüyoruz, biraz çaba gösterirsek: Dışarıya bakıyor Valezquez. Daha ötesini görebilmemiz için düşünmemiz gerekiyor görebildiklerimizin toplamını, oyunun buraya dek bulguladığımız ilkelerini yeniden, sağlamlaştırmak için, ansıyarak:

Görünmeyenin, "bize görünmediğini", şimdilik, düşündüğümüzün karşısında duran ressamın yapıt içindeki karşılığı bu henüz bilinmeyenini koruyan yüzeyden ayrılarak, bir an dışarıda, yapıtın dışarısında konaklıyor.

Bakışın doğrultusunda yer alan dışarısının karşılığı nedir?

Valezquez'in baktığı, dışarıda yer alan gölge, gerçekte bizim resmimizin , aradığımız resmin, görünmeyen alanın yüzeyine yansıttığı karşılığı.

...

Kübalı romancı Severo Sardury, "Las Meninas"a ilk elde henüz çevrilmemiş bir başyapıt olarak bakıldığını düşünüyor. Çevrilmemiş, yani bir bakıma başka bir dilde, öteki bir dilde yazılmış bir metin gibi değerlendiriyor Valezquez'in girişimini. Gerçekten de, bakma sürecini görme sürecine taşımadığınız sürece okunaksız bir metni andırıyor "Las Meninas": Bakılıyor ama tam anlamıyla görülemiyor. Valezquez'in resminde primer narsisizmin uzantılarını seçmek yoluna gidersek kimi engelleme işlemlerini bilinç düzleminde, kimilerini de alt düzlemde ressamın devreye soktuğunu ileriye sürebiliriz. İğdiş edilmeye çalışılmış bölgeler var öyleyse Las Meninas'ta. 


(Başkalaşımlar - Enis Batur)

Details

Bu resimde dikkatli bakarsak Valezquez'in kendisini de büyük bir tuvalde çalışırken görüyoruz. Daha dikkatli bakarsak neyin resmini yaptığını da keşfedebiliriz. Atölyenin arka tarafındaki ayna, portreleri için poz veren kral ve kraliçenin figürlerini yansıtıyor. Bu yüzden biz de onların gördüğü şeyi, yani atölyeyi ziyarete gelen bir grup insanı görebiliyoruz. Kral ve kraliçenin küçük kızları İnfanta Margarita, iki nedime arasında duruyor. Nedimelerden biri ona içecek bir şey sunarken, diğeri kral çiftine doğru saygıyla eğiliyor. Bu nedimeler gibi, insanı eğlendirmeleri için tutula iki cücenin (biri çirkin bir kadın, diğeri köpeği dürtükleyen bir oğlan çocuğu) de adlarını biliyoruz. Arka planda ciddi bir şekilde duran yetişkinler, ziyaretçilerin davranışlarını denetlemek için sanki oradalar.

Bütün bunlar ne anlama geliyor? Bunu hiç bilemeyebiliriz, ama ben, Valezquez'in, fotoğraf makinesinin bulunmasından çok daha önce, gerçek bir anı durdurmayı başardığını düşünüyorum.

E. Gombrich